In toenemende mate verschijnen er berichten in de pers over de mogelijke val van het Kalifaat van Islamitische Staat. De stad Tikriet zou, ondanks enige vertraging, vroeg of laat in handen gaan vallen van het Iraakse leger en sjiitische milities en er wordt al gesproken over de opmars naar Mosul. Het is niet ondenkbaar dat ISIS in de strijd tegen de Iraakse troepen en door de aanhoudende bombardementen van de Coalition of the Willing het onderspit zal moeten delven. De strijdbaarheid van ISIS is enorm maar het is de vraag of je met 30.000 jihadisten de numerieke overmacht kunt weerstaan.
Wie denkt dat ik sprookjes verkondig, wijs ik graag op mijn credo in het beoordelen van de situatie van het Midden-Oosten: het meest onwaarschijnlijke scenario kan zomaar bewaarheid worden. Wie in 2013 veronderstelde dat er een Kalifaat zou ontstaan in het Midden-Oosten in een gebied zo groot als Groot-Brittannië, zou weggehoond zijn. Wel, het Kalifaat is er gekomen, en al is het nu in de verdrukking, het is nog lang niet weg.
Ook ideologisch ligt het Kalifaat onder vuur. Zij verspreidt haar interpretatie van de islam via social media en een heuse glossy, genaamd Dabiq, en bij elke –wrede- handeling die ze uitvoert komt ze met een eigen ideologische verantwoording. Dat laatste leverde het Kalifaat de nodige kritiek op van jihadistische geleerden. Trouw besteedde in een artikel op 22 februari aandacht aan de islaminterpretatie van ISIS. Desgevraagd verklaarde islamoloog Joas Wagemakers dat ISIS naarstig op zoek was naar erkenning van haar ideologie door vooraanstaande jihadistische geleerden zoals Mohammed al-Maqdisi. Wagemakers stelde vast dat het ISIS maar niet lukt de instemming te verkrijgen van al-Maqdisi en andere jihadistische geleerden. Daarmee zou de boodschap van ISIS minder zeggingskracht hebben en ook dat zou een signaal zijn van verzwakking.
Ik vroeg me af of, de militaire en ideologische verdrukking die ISIS thans ondergaat beschouwend en de conclusies van terugtrekking of zelfs ineenstorting die op basis daarvan worden getrokken, de wens niet de vader van de gedachte is, vooral waar het de ideologische kant van de zaak betreft.
Het is algemeen bekend dat er geen alles overkoepelend gezag bestaat in de islamitische wereld dat uitsluitsel kan geven over wat wel en wat niet islam is. Er zijn autoriteiten als de Azhar-universiteit in Caïro, maar geen heeft een ultieme zeggingskracht zoals de paus in Rome dat heeft over de katholieke kerk. Dat betekent dat er een enorme diversiteit aan islaminterpretaties is en ook al verketteren deze elkaar, ze hebben elk hun eigen achterban.
De geschiedenis van de islam beschouwend stel ik vast dat aan die wat je zou noemen jurisprudentie telkens weer een hoofdstuk wordt toegevoegd. Zo had de Almohaden-dynastie die in de twaalfde eeuw in Marokko opkwam en grote delen van Noord-Afrika en het Iberisch schiereiland beheerste een vergelijkbaar fundamentalistische interpretatie van de islam als Islamitische Staat. En het wahabisme dat op het Arabische schiereiland ontstond staat ideologisch ook niet ver van ISIS af. Beide stromingen horen tot het islamitisch theologische erfgoed en doen hun invloed nog gelden.
Daarom is het zo dat mocht het al zo zijn dat het Kalifaat militair ten onder gaat, dat haar interpretatie van de islam dat niet zal overkomen. Haar ideologie, al of niet erkend door jihadgeleerden ter wereld, wordt eenvoudigweg toegevoegd als een van die stromingen die de islam kenmerken. Bovendien zal, mocht het Kalifaat sneuvelen, datzelfde Kalifaat een martelaarsstatus krijgen van jewelste. Daarom heeft Joas Wagemakers ook gelijk als hij stelt dat ‘radicaal-islamitische critici van ISIS het gevaar lopen dat ze overkomen als de beste stuurlui die aan wal staan.’ De kracht van de ideologie van ISIS is zo sterk, zij zal de eventuele val van het Kalifaat overleven en nieuwe generaties moslims blijvend inspireren.
