Op recensies moet je als schrijver eigenlijk niet reageren. Maar soms zijn bepaalde misverstanden zo typerend voor een hardnekkig verkeerde manier van denken dat het een maatschappelijk belang wordt die recht te zetten. Ook wanneer ze in een recensie staan. Ik schrijf dit dus met een Hoger Belang voor ogen. Heus, lezer, het gaat niet om mijn gekrenkte trots. Het gaat om het Hogere Belang is dat we tot een juiste diagnose komen van het religieus georiënteerd terrorisme, waardoor de wereld de laatste tijd getroffen wordt. Dat terrorisme kennen we nu al twintig jaar (grofweg 9/11, 2001 als het begin). Onze overheden maken geen vooruitgang in het voorkomen daarvan (elke dag een aanslag in 2017, ergens op de wereld) en dat komt, zeg ik nu, door de verkeerde diagnose.
Er zijn twee theorieën. Theorie 1 zegt: die aanslagen hebben echt iets te maken met religie, zoals de plegers zelf zeggen. Theorie 2 zegt: die aanslagen hebben helemaal niets met religie te maken.
Onze politici, onze terrorismedeskundigen, zijn bijna allemaal aanhanger van Theorie 2. Dirk Verhofstadt en ik zijn aanhanger van Theorie 1. En wij proberen in In Naam van God: elke dag een aanslag (2017) uit te leggen waarom wij Theorie 1 beter vinden dan Theorie 2.
Hans Achterhuis is, net als bijna alle filosofen, blijkens zijn ‘recensie’ van ons boek in De Volkskrant een aanhanger van Theorie 2. Dat mag, maar wat misschien niet mag, is dat hij ons ervan beschuldigt een ‘slordig en vooringenomen’ boek te hebben geschreven, terwijl hij verzwijgt dat al zijn argumenten voor Theorie 2 uitvoerig in ons boek worden behandeld en weerlegd. Hans lepelt ze allemaal weer op.
Hans begint een beetje larmoyant. Hij dacht dat hij zich ‘als humanist’ in hetzelfde wetenschappelijke kamp bevond als wij. Och, gossie, we hebben Hans teleurgesteld. Zijn er trouwens humanistische wetenschappelijke kampen? Wat voor wetenschap is dat, Hans? Hij kon het ook zo goed met ons vinden, vertrouwt de recensent zijn lezers toe, en hij geeft ook het nodige ‘van ons geleerd’. Maar met In Naam van God hebben wij het ‘wetenschappelijke kamp’ van Hans verlaten, denkt hij.
Denkt hij. Want als Hans goed had opgelet, dan had hij geweten dat ik al tien jaar lang (zo niet langer) de stelling verdedig dat terrorisme echt iets met religie te maken heeft. Dat heb ik al uiteengezet in Het monotheïstisch dilemma (2010). Het is te vinden in Dirk Verhofstadt in gesprek met Paul Cliteur (2012). Het is te vinden in The Secular Outlook (2010), maar ook in Dirk Verhofstadt’s Salafisme versus democratie (2016) en in Atheïsme als basis voor de moraal (2013) en in Het Atheïstisch Woordenboek (samen met mij, 2015)
Onze filosoof des vaderlands heeft het filosofische landschap van Nederland en België kennelijk niet helemaal goed op het netvlies, dus daarom voor zijn informatie dit: in Nederland zijn er drie atheïstische filosofen en dat zijn Floris van den Berg, Herman Philipse en Paul Cliteur. In België zijn dat Etienne Vermeersch, Maarten Boudry, Johan Braeckman en Dirk Verhofstadt. Atheïstische filosofen hebben de onhebbelijke eigenschap dat zij denken dat religie vaak een negatieve kant heeft en daar schrijven zij over. Sorry, Hans, we zaten en zitten dus niet in hetzelfde ‘wetenschappelijke kamp’.
Enigszins schokkend is wel de wetenschapsfilosofische onnozelheid van Achterhuis als hij denkt dat we op zoek hadden moeten gaan naar ‘zwarte zwanen’ die onze stelling zou moeten ontkrachten dat jihadisten religieus zijn gemotiveerd. Onnozel, omdat we in ons boek uitvoerig beschrijven dat wij ook wel weten dat tal van terroristen helemaal niet religieus worden gemotiveerd. Wij weten ook wel dat talloze teksten in de Heilige Schrift oproepen tot naastenliefde. Wat wij alleen uitvoerig betogen, is dat dit niets afdoet aan het feit dat sommige terroristen daadwerkelijk en authentiek religieus zijn gemotiveerd en dat zij aansluiting zoeken bij een deel van de uitspraken die in de heilige boeken te vinden zijn. Wij proberen de mentaliteit van die terroristen te begrijpen aan de hand van een analyse van die wereldbeschouwing. Dat leidt tot enkele bouwstenen van het theoterrorisme als (1) religieuze heteronomie, (2) anarchie, (3) theocratie en (4) martelaarschap.
Achterhuis denkt met enkele tegenvoorbeelden te scoren, maar uit alles blijkt dat hij van het onderwerp heel weinig afweet. Hij denkt dat Balthasar Gerards een tegenvoorbeeld is (Gerards: “Ik heb het gedaan voor mijn koning en mijn land”). Maar dat Gerards Willem van Oranje een gevaarlijke ketter noemde weet Hans niet, ook de betrokkenheid van het Vaticaan kent hij niet. Dat men Gerards nog tot katholiek martelaar wilde verklaren, Hans heeft geen idee. Als babyboomer denkt hij: “Ha, fijn, vaderland en koning, dat is vies, die Gerards was een nationalist en ik ben een ruimdenkende kosmopoliet, net als al die andere verlichte geesten van mijn generatie”.
Ook met voorbeeld van nuttige idioot Sartre denkt Achterhuis duidelijk te maken dat men niet religieus behoeft te zijn om geweld te verheerlijken. Maar natuurlijk! Wie zal dat ontkennen? Hitler was ook geen jihadist en toch behoorlijk gewelddadig. Je vraagt je af of Achterhuis ons boek überhaupt wel gelezen heeft, want als hij dat zou hebben gedaan dan had hij geweten dat wij natuurlijk niet de absurde stelling verkondigen dat atheïsten geen geweld plegen. Alleen, en daar komt het, de loochening van het bestaan van God houdt op zichzelf nog niet in dat men tot gewelddadig gedrag overgaat.
In Naam van God begint met een uitvoerige analyse van morele heteronomie (‘God’s wil is wet’) en waarom dat gevaarlijk is. Wij voeren daar Abraham op die bereid was zijn zoon te offeren en leggen uit waarom het feit dat dit op het moment sûpreme niet behoefde te gebeuren, Abraham’s bereidheid daartoe (en God’s eis) toch moreel laakbaar maakt. Achterhuis verzwijgt dat allemaal en komt dan met het onnozele punt: het hoefde niet.
Nee Hans, we zitten misschien niet in hetzelfde wetenschappelijke kamp, maar dat heeft dan meer met wetenschappelijke integriteit te maken dan met een verschil van mening over de invloed van religie.
Goed, dan kan men zeggen: wat zou dit allemaal? Achterhuis denkt dat nationalisme en politiek de boosdoeners zijn, Cliteur benadrukt de schaduwkant van religie. Wat moeten we daarmee?
Een probleem is dat op basis van de herbevestiging van het bestaande discours onze politici en onze terrorismeonderzoekers zullen denken: we gaan gewoon door op dezelfde voet. En dezelfde voet betekent: niet luisteren naar wat de terroristen zelf zeggen. Theoterrorisme bestaat niet. Verkeerde term. We hoeven dus ook niets te doen met de wereldbeschouwing van de terroristen, want dat zijn gewoon godsdienstgekkies. En zolang dat doorgaat, beste lezer, weet u waarom onze regeringen dit probleem niet onder controle krijgen.
Gewoon heel veel Achterhuisjes in de regering, in de overheidsdienst, bij de mainstream media. U, lezer, krijgt nog heel wat terroristische aanslagen te verwerken omdat Hans Achterhuis met zijn hoofd in de wolken loopt.
