Lucky Luke schiet sneller dan zijn schaduw. Maar nóg veel sneller kan je tegenwoordig het label ‘verward’ op mensen plakken die zich opvallend gedragen. Van halfnaakte verstrooide bejaarden tot messtekende Syriërs: ze zijn opeens allemaal verward. Blijkbaar is het vanuit maatschappelijk oogpunt een handige term om afwijkend gedrag te omschrijven en eventuele angst voor terrorisme in de kiem te smoren.
Maar verwardheid kan zelfs voor psychiaters soms moeilijk zijn om betrouwbaar vast te stellen. Ook de oorzaak van het afwijkende gedrag laat zich lang niet altijd zomaar kennen. Het tempo en het gemak waarmee overheid, politie of media publiekelijk diagnosticeert vind ik dan ook adembenemend maar vooral schrikbarend.
Voor verward gedrag zijn allerlei mogelijke onderliggende oorzaken aan te wijzen. Als iemand psychotisch is, dan heeft hij last van wanen (stoornissen in het denken) of hallucinaties (stoornissen in de zintuigelijke waarneming). Als je tijdens een psychose bijvoorbeeld denkt dat Satan aan het hoofd van de Burger King keten staat, dan kan de lucht van bacon of een Whopper al een trigger zijn om gewapend met een machete het eerste beste filiaal binnen te stormen. Deze verstoring van realiteitszin zie je vaak bij patiënten die lijden aan de ziekte schizofrenie, maar het kan ook voorkomen bij een ernstige depressie of manie.
Mensen die dementeren kunnen verward zijn, omdat ze last hebben van geheugenverlies en stoornissen in de oriëntatie: in welke tijd leef ik, waar ben ik en wie ben jij eigenlijk?
In je pyjama ‘s nachts over straat dwalen en mensen uitschelden kan dan het treurige gevolg zijn. Ook drugsgebruik veroorzaakt regelmatig verward gedrag. Je kan in de war raken en erg agressief worden door het gebruik van cocaïne. Maar ook LSD, paddo’s speed en aanverwante middelen vervormen de werkelijkheid soms zo ernstig dat je er van overtuigd bent dat je kan vliegen of een auto moet aanvallen.
In het ziekenhuis hebben patiënten soms een delier. Ze zijn lichamelijk ernstig ziek waardoor het brein van slag kan raken, zeker als er sprake is van een hoge leeftijd, geheugenproblemen, drugs- of drankmisbruik. Patiënten zien soms buitenaardse beestjes rondspringen of vrezen voor hun veiligheid omdat ze denken dat de verpleging hen naar het leven staat. Als mensen ernstig getraumatiseerd zijn doordat ze vreselijke dingen hebben meegemaakt in een oorlogsgebied, dan kan een onschuldige vuurwerkknal uitlokkend zijn voor het herbeleven van de doorgemaakte hel. Een patiënt is dan als het ware terug gekatapulteerd in de levensbedreigende situatie van toen en kan niet anders dan vechten of vluchten met als doel te overleven. Voor buitenstaanders uiteraard verward gedrag.
Als psychiater moet je kunnen bepalen of de verwardheid voortkomt uit bovengenoemde stoornissen of (mede) veroorzaakt wordt door iets anders zoals manipulatief gedrag of religieus fanatisme. Hiervoor moet je zorgvuldig onderzoek doen: is het gedrag recent nog veranderd, hoe kijken de naasten er tegenaan, past het gedrag binnen de culturele of religieuze context, zijn er aanwijzingen voor een aantoonbare oorzaak in het brein, zoals een hersentumor of heeft iemand een geschiedenis met psychische klachten?
Kortom, ik zou ervoor willen pleiten om het vaststellen van psychische aandoeningen over te laten aan een psychiater, zodat u gewoon uw gezond verstand kunt gebruiken. Iemand met een mes die Alluh Akbar roept is bijna altijd gevaarlijk en een dolende bejaarde die ‘Merry Christmas’ schreeuwt in de zomer meestal niet.
