Wishfull thinking over de Europese Unie is trending. De populistische draak zou zijn verslagen, de revolte van de Wutbürger zou tot stilstand zijn gebracht en de Europese Unie zou – in de gedaante van Macron – herboren zijn als laatste bolwerk tegen Trump in het Witte Huis. Tot zover de dagdromen. In werkelijkheid is nationalisme – een term die veel beter de lading dekt dan het als denigrerend en diskwalificerend label bedoelde ‘populisme’ – in Europa springlevend. Ook in Duitsland en Frankrijk. En in Nederland. Bovendien is ook extreem-links terug van weggeweest.
Drie redenen daarvoor springen er uit. Ten eerste, de Europese Unie wordt ervaren als een hegemoniale macht die zonder legitimering nationale belangen aantast. Bijvoorbeeld door de pogingen van Angela Merkel om lidstaten vluchtelingenquota op te leggen. Door de bemoeienis van Frans Timmermans met de interne politiek van Polen en Hongarije. En door de inmenging vanuit de EU in Italië en Griekenland tijdens de Euro-crisis. Sylvio Berlusconi is in 2010 feitelijk door Merkel afgezet, Alexis Tsipras is via dreigementen met een staatsbankroet tot gehoorzaamheid gedwongen.
Voorstanders van de Europese Unie gebruiken graag het argument dat de EU kwalitatief beter bestuur levert dan de lidstaten en dat de EU de Mediterrane landen de 21ste eeuw in heeft geholpen. Maar bestuurlijke argumenten interesseren mensen – zo blijkt steeds weer – weinig als nationale sentimenten opspelen. Schotland, Catalonië, Vlaanderen en Noord-Ierland zijn voorbeelden van nationale kwesties waar de EU de komende jaren hoofdpijn van zal krijgen. Schotland omdat het – na een eventuele afscheiding van het Verenigd Koninkrijk – zal willen toetreden tot de EU. Wat weer een precedent schept voor afscheidingsbewegingen binnen de EU. De Verenigde Staten hebben dergelijke problemen niet en van dat land vinden wij dat het in chaos verkeert. Wat zegt dat over de staat van de Europese Unie?
Ten tweede, de spanningen rondom immigratie, islam, integratie en terrorisme – in de collectieve geest onlosmakelijk met elkaar verbonden – gaan voorlopig niet afnemen, of Angela Merkel, de Paus en Alexander Pechtold dat nu wenselijk vinden of niet. Ook al went het Europese publiek langzamerhand aan aanslagen door islamitische terroristen, de veranderende samenstelling van de Europese bevolking blijft een hot issue in de politiek. De EU is nog altijd één vluchtelingencrisis verwijderd van desintegratie.
Ten derde, de achteruitgang van de middenklasse gaat onverminderd door. Nu er weer economische groei is en de Eurozone het beter doet dan het Verenigd Koninkrijk is er een adempauze. Tegelijkertijd is de jeugdwerkloosheid in Zuid-Europa nog steeds hoog, is in Duitsland één op de zeven mensen arm en verdwijnt baanzekerheid voor velen voorgoed achter de horizon. Sinds 2008, het begin van de financiële crisis, is het reële inkomen van de meeste Europeanen gelijk gebleven of gedaald.
Uitzicht op verbetering is er nauwelijks en de volgende financiële crisis dient zich volgens het onberispelijk globalistische World Economic Forum al weer aan. Als de middenklasse in zijn maatschappelijke status wordt bedreigd zal die middenklasse politiek op drift raken, daartegen helpen geen Europese vergezichten of internationale handelsverdragen.
In Frankrijk stemde in 2017 veertig procent van de kiezers bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op een anti-EU kandidaat: Marine Le Pen van het Front National en Jean-Luc Mélenchon van het extreem-linkse La France Insoumise. In Duitsland kreeg de Alternative für Deutschland dertien procent van de stemmen en Die Linke bijna tien procent. Bovendien blijven steeds meer kiezers gedesillusioneerd thuis op verkiezingsdag. Politiek econoom Mark Blyth noemde in Foreign Affairs deze wereldwijde revolte tegen het tijdperk van het neoliberalisme ‘Global Trumpism’. Deze kiezersopstand is links noch rechts. De kern van de zaak is de permanente stagnatie van het inkomen van de middenklasse, de absurd scheve inkomensverdeling en het komende tijdperk van lage economische groei.
De gevestigde politieke partijen hebben de kiezer weinig te bieden. De sociaaldemocratie is overal in Europa de weg kwijt. De sociaaldemocraten betalen de prijs voor hun omarming van neoliberale ideeën en voor de uithuwelijking van hun principes aan de Islam. Sinds de jaren negentig zijn overal in Europa de sociaaldemocratische politici aangesloten bij het banencircuit in de publieke sector – zonder veel verantwoordelijkheid, maar met een geriefelijk salaris – zoals bestuursvoorzitter van een woningbouwvereniging of een leerstoel New Public Management aan een regionale universiteit. Extreem-links, in de vorm van Jeremy Corbyns Labour, het Spaanse Podemos en La France Insoumise, is daarom in opmars.
Klassieke rechtse partijen als CDA en VVD, de Tories in het Verenigd Koninkrijk en het CDU in Duitsland hebben sinds 9/11 kiezers gelokt met beloften van maatregelen op het vlak van terrorisme en immigratie. Om vervolgens na de verkiezingen het inkomen en de bestaanszekerheid van het grootste deel van hun kiezers te verminderen. Jan Peter Balkenende en Gerrit Zalm hebben Geert Wilders gebaard, Tony Blair en David Cameron de Brexit en Gerhard Schroeder en Angela Merkel de AfD.
Dan is er nog de achteruitgang van de politieke cultuur in Europa. Veroorzaakt door, ten eerste, de sluipende corruptie. De Tories in het Verenigd Koninkrijk krijgen de helft van hun geld van een paar hedge funds, die uiteraard terugbetaling in klinkende politieke munt verwachten. En dat integriteitsexpert Hennie ‘Henry’ Keizer kan doordringen tot de top van de VVD stelt ook niet gerust. Ten tweede, de depolitisering van partijen. Politieke partijen zijn te vaak vehicles voor de torenhoge persoonlijke ambities van individuele politici. Waar we ooit nog schaterlachten om Berlusconi’s Forza Italia is het lot van de EU opeens opgehangen aan de marketing gadget Emmanuel Macron En ten derde, de leegheid van de politieke boodschappen, de grijsgedraaide newspeak van de voorlichters en de van spiekbriefjes opgelezen clichés. In het Verenigd Koninkrijk heeft eerste minister Theresa May inmiddels de bijnaam ‘The Maybot’ – omdat ze als een automaat nietszeggende teksten oplepelt.
De Europese Lente is afgekoeld: weet u nog hoe blij de wereld was met de uitslag van de Nederlandse verkiezingen in maart 2017? We zijn een half jaar verder en er komt een coalitie tot stand vol spanningen en tegenstellingen, met een flinterdunne meerderheid. De kans dat deze coalitie in 2019 zijn meerderheid in de Eerste Kamer kwijtraakt is levensgroot. Als er in Duitsland inderdaad een zogenaamde ‘Jamaica coalitie’- CDU-CSU, FPD en Gruenen – tot stand komt zal dat een geforceerd construct zijn. Conservatief rechts (CSU) en wereldvreemd links (Gruenen) moeten dan samenwerken. De liberale FPD is ook nog eens fel gekant tegen de plannen van de Franse president Macron voor een Europees ministerie van Financiën. Het CDU-CSU heeft de AfD in de nek hijgen en zal permanent clashen met de Gruenen, die immers als geloofsartikel hebben dat Duitsland onbeperkt vluchtelingen moet toelaten.
En oh ja, zodra de centrale banken ophouden met het rondstrooien van monopoly-geld en de rente overal omhoog gaat is het over met de zeepbel op de huizenmarkt, het goedkope consumentenkrediet – waarvoor het IMF al waarschuwt – en het economisch herstel in de Eurozone. Boek vast kaartjes voor Financial Crisis 2.0, The Movie. Ditmaal met Italiaanse, Spaanse of wellicht zelf Franse ondertiteling. Global Trumpism is helaas onstuitbaar. Dat wil niet zeggen dat de EU uiteenvalt, wel dat de EU kan terugvallen naar een losser samenwerkingsverband waarin de Eurozone eerder kleiner dan groter zal zijn. Dat hoeft niet perse verkeerd uit te pakken.
