Nu de rol van de religie voor veel mensen lijkt uitgespeeld, is de vraag nog steeds niet goed beantwoord wat de plaats van de religie moet innemen. Helemaal niets is geen antwoord. Religie bood houvast, verenigde mensen, gaf aan wat geboden en wat verboden is. Ik kan mij moeilijk een samenleving voorstellen waar er geen geboden en verboden zijn en waar er niets is dat de sociale cohesie bevordert. Of is het paradijs het land waar absolute tolerantie heerst: vrijheid blijheid, alles moet kunnen?
De politiek weet niet goed raad met deze kwestie. De politicus die het waagt over normen en waarden te spreken, loopt de kans hopeloos belachelijk gemaakt te worden. Gore fatsoensrakker!
Eerst wil ik verduidelijken wat de betekenis van de religie is geweest, daarna wordt gezocht naar wat het alternatief zou kunnen zijn. Er is veel onderzoek verricht naar de invloed van de christelijke religie op het leven van de mensen. Het staat bijvoorbeeld onomstotelijk vast dat religieuze mensen een betere gezondheid hebben, langer leven, minder vaak scheiden, minder vaak drugs gebruiken en zelfmoord plegen. Hun kinderen doen het beter op school, een effect dat vooral bij de lagere sociale klassen zichtbaar is. Er is minder familiaal geweld en gelovige vaders en moeders hebben een betere relatie met hun kinderen.
Dit zou voldoende reden kunnen zijn om met z’n allen ons te laten wederdopen. Zo naïef ben ik echter niet en de vreugde van een seculier bestaan zonder geloof in een God wil ik niemand misgunnen.
De joods-christelijke ethiek heeft ook de basis gelegd voor de democratie. Dit is voor velen moeilijk te erkennen. Doch als in de bijbel staat dat de mens is geschapen naar het beeld en de gelijkenis van God, dan wordt hiermee bedoeld dat elke mens inherente waardigheid heeft. Ook de debiel en de ergste crimineel. Dat we in de democratie ook deze mensen waardig behandelen is een unicum in de wereldgeschiedenis. Je zou maar een mongool zijn in Afghanistan of een crimineel in China.
In de bijbel staat ook dat alle mensen gelijk zijn in de ogen van God, dus ook vrouwen en mensen van een ander ras. Er is zeker nogal wat racisme in onze van oorsprong christelijke landen, maar dat valt in het niet bij racisme tussen Marokkanen en Turken of tussen Irakezen en Afrikanen. De slavernij is trouwens afgeschaft dank zij de acties van blanke christenen
Tenslotte wordt in de bijbel vanaf het scheppingsverhaal duidelijk dat de mens over vrijheid beschikt. Adam en Eva konden meteen al doen wat God verbood en nog steeds vinden we het leuk om alles te doen wat God heeft verboden.
Kortom, waardigheid, gelijkheid en vrijheid werden door het judaïsme en het christendom al duizenden jaren gepromoot vooraleer de moderne democratie tot stand kwam.
Een zuiver seculier liberalisme stelt hier niet zoveel tegenover. De praktijk leert dat de mensen meer en meer individualistisch zijn geworden. De stap van individualisme naar egoïsme en nihilisme is gauw gezet. Individualisme prijst ook het moreel relativisme aan. Alles moet kunnen. Dit heeft tot gevolg dat de meest elementaire oordelen niet meer gemaakt kunnen worden. De meesten weten niets eens meer dat liefde alleen onvoorwaardelijk en onbaatzuchtig kan zijn. Echtscheiding kan dus eigenlijk niet…
Daarnaast is er ook de veel geprezen tolerantie. Tolerantie is prachtig voor wie de kansen voor het grijpen liggen. Voor sukkels betekent dit echter dat anderen onverschillig staan tegenover hun lot en hun gedrag. Tolerantie geeft het crapuul de vrijheid. Dankzij de tolerantie kunnen hooligans en krakers hun gang gaan. Hoe toleranter het land, hoe onbeschaafder de onderklasse zich gedraagt. De kleinkinderen van turfstekers uit de Peel gaan uiteindelijk mee regeren in het bestuur van de universiteit. Met alle gevolgen van dien.
De vraag blijft hoe we een seculiere samenleving meer inhoud kunnen geven. Mijn voorstel is dat we simpelweg in de politiek de waarden centraal stellen die onze beschaving hebben gemaakt tot wat ze is geworden en waar we trots op kunnen zijn. Met andere woorden: de ethiek van het jodendom en christendom op seculiere wijze formuleren zonder te verwijzen naar een goddelijke autoriteit en zonder dogmatiek. Gewoon de centrale waarden aanvaarden en toepassen omdat ze de fundamenten zijn van onze Europese beschaving.
Die waarden zijn: het goede willen, ook voor mensen die niet tot de eigen stam of etnische groep behoren. Zijn vijanden kunnen vergeven of in staat zijn de spons te vegen over andermans fouten. Elke mens als individu respecteren, ook zwaar mentaal gehandicapten. De behoeften van de naasten voorrang geven op de eigen behoeften. Alle mensen als gelijkwaardig behandelen, dus ook vrouwen en andersgelovigen.
Wie zich aan deze waarden niet kan aanpassen, hoort niet thuis in Europa. Maar er is meer: op grond van deze waarden is politiek geen strijd tussen tegenstanders, maar een gezamenlijk project om vrede, welzijn en welvaart te brengen. Het doel van de economie is dan niet meer het maken van zoveel mogelijk winst, maar een project om de armoede en de miserie uit de wereld te helpen (dan is emigratie niet meer nodig). Het enige wat vooralsnog ontbreekt is een leider die de massa voor deze waarden kan inspireren en de moed heeft om diegenen die deze waarden bestrijden de deur te wijzen.
