Raadgevend referendum wankelt, kopte de Telegraaf 31 augustus. Het raadgevend referendum is, als we de geruchten moeten geloven, op zijn retour in de achterkamertjes. VVD, CDA, D66 en de ChristenUnie zouden bekonkeld hebben dat het raadgevend referendum in de prullenbak verdwijnt. Elitair Nederland ergerde zich groen en geel na 6 april 2016 toen het Oekraïnereferendum achter de rug was, terwijl de protestpartijen als de PVV en SP de uitslag bejubelden. Het referendum is volgens links-elitair Nederland sinds vorig jaar een verschrikking, een afschuwelijk middel om het volk te laten spreken, maar voor protestpartijen een genot, een utopie, ‘de wil van het volk’.
De beste uiteenzetting van de voor- en tegenargumenten van referenda in het algemeen vindt men in het boekje Breek het partijkartel! van Thierry Baudet, boegbeeld van Forum voor Democratie, fel pleitbezorger van het correctief referendum. Het veegt de vloer aan met de elitaire bestuurders, maar raakt niet aan de kern van het probleem, de reden waarom het referendum nog lang niet nodig is.
De minachting waarmee een deel van Den Haag durft te spreken over ‘het volk’, zal veel mensen enorm tegen de borst stuiten. Hoe kunnen partijen zeggen dat kiezers ‘te dom’ zijn om juiste afwegingen te maken bij een referendum? Als burgers onbekwaam zijn om bij een referendum het ‘goede’ rondje rood te kleuren, hoe is het dan mogelijk dat burgers wel kunnen stemmen bij de algemene verkiezingen als gehouden op 15 maart? Juist, als uw antwoord hier achterwege blijft of ontkennend is, dan bent u hierbij óf een antidemocraat óf een voorstander van kenniskiesrecht (‘alleen een bepaald niveau van kennis geeft u stemrecht’). Het volk dom verklaren is een stap in de gevaarlijke richting zetten en is ook zeker niet de reden waarom het referendum ondergetekende tegenstaat.
De kosten van referenda zouden volgens critici sky high zijn, de spuigaten uitlopen en bovendien het niet waard zijn. Echter, de Zwitserse wijze die Baudet aanhaalt in zijn boek (stemmen op één moment in het jaar voor allerlei verschillende onderwerpen die of via een referendum zijn afgedwongen of worden geïnitieerd door de overheid), vernietigt het kostenargument. De kosten van het Oekraïne-referendum werden geraamd op grofweg 30 miljoen euro, een luttele aantekening op de Miljoenennota en dus niet exorbitant hoog. Ook dit is geen reden om het referendum af te schrijven.
Wat is er dan toch mis met het referendum? Tegenwoordig wordt er veel werk gemaakt van het kweken van meer samenhang in buurten. Nederlanders zijn te individualistisch, te egoïstisch en zijn de lust om collectief te genieten kwijt. Dodenherdenking wordt aangegrepen om persoonlijke meningen door de strot van de Nederlanders te duwen en Zwarte Piet moet geruimd worden omdat het individuen tot op het bot zou kwetsen. De postmoderne storm over Nederland, waarin de normen en waarden zoals naastenliefde (excuus: ‘Oog hebben voor anderen’), respect en een eenheidsgevoel verdwijnen, is nog niet overgewaaid.
Nederlanders lijken de moed opgegeven te hebben om door hard te werken en door geduld iets te bereiken. Sinds de jaren ’60 en ’70 vorige eeuw vertrokken leden van vakbonden, politieke partijen en kerken in rap tempo. Het maatschappelijk middenveld kreeg een sloopkogel tegen de fundamenten te verwerken. Sinds die tijd is er heel veel veranderd. We gaven alleen nog maar om ‘Ik’. ‘Ik moet zelfontplooiing najagen’, ‘ik moet het leuk hebben’ en ‘ik moet goed verzorgd worden’ (uiteraard moet de overheid dit regelen). Er wordt steen en been geklaagd dat kinderen van ouderen moeten helpen met de verzorging en tegelijkertijd wordt liefdadigheid gezien als zwakte. Burgers verwachten teveel van de overheid en willen zichzelf niet meer inzetten ten dienste van een groter goed, zoals de familie, de buurt of een politieke partij.
De referendumdiscussie schiet aan de werkelijke discussie voorbij: zijn burgers juist niet te lui en tegelijk teleurgesteld geworden? Deze vraag is tweeledig: enerzijds heeft de politiek zwaar teleurgesteld, maar anderzijds is de burger ook niet meer van de stoel af te krijgen om iets te doen binnen de politiek of de samenleving. Collectes lopen is vermoeiend, want hiervoor moet je je stoel uit. In de gemeentehuizen worden raadsvergaderingen maar mondjesmaat bezocht, maar iedereen klaagt erover dat de politiek de volkswil niet kent. Men klaagt over Den Haag, maar niemand is bereid om zelf in de politiek te gaan om zo een verandering tot stand te brengen.
Referenda maken de volksvertegenwoordigers tot een soort strandbal, die beweegt zoals de wind waait. Volksvertegenwoordigers worden niet elke vier jaar gekozen, maar elke dag opnieuw. De echte oplossing voor de kloof tussen burger en politiek is niet een referendum, maar een actievere houding van de burger en eerlijkere en transparantere politici.
Baudet stelt: “We moeten het partijkartel van binnenuit openbreken”. Dit is precies wat de burger moet doen. De burger moet uit zijn stoel opstaan en de handjes uit de mouwen steken, meedoen aan buurtavonden, meedoen in de plaatselijke, provinciale of landelijke politiek. Pas als de burger besluit te participeren, zal de elite sidderen. Pas als we collectief een vuist vormen tegen de elitaire bestuurscultuur, zal Nederland echt veranderen. Als de hardnekkige politici van Den Haag dan nog steeds de burgers negeren, dan is de tijd gekomen voor referenda en volksraadplegingen. Eerder verdienen we het niet.
