Stop met kritiek op de islam. Spot niet met de Koran. Je kan geen anderhalf miljard mensen schofferen over hun geloof dat hen zo dierbaar is. Je kan geen heiligschennis plegen met een boek dat zij beschouwen als een goddelijk geschenk, want gedicteerd door Allah aan de profeet Mohammed. Ik ben ouderwets genoeg om de vrijheid van meningsuiting niet te gebruiken als een vrijbrief om onbeschoft te zijn.
Bovenstaande oproep klinkt ongeloofwaardig uit de mond van iemand die een pleidooi houdt voor een moslimvrij Europa. Dit vergt enige toelichting. Iedereen zal het er over eens zijn dat vrede en voorspoed in het Midden-Oosten en Noord-Afrika de verhoudingen tussen de moslimwereld en het Westen zeer ten goede zou komen. Een belangrijke oorzaak van spanningen tussen de moslims in Europa en de autochtone bevolking zou worden gemilderd. De moslims zouden trots kunnen zijn op wat zij hebben gepresteerd. Die landen zouden gelijkwaardige partners zijn op het wereldtoneel.
Nu is het een vaak gehoorde kritiek dat de trieste situatie in veel islamitische landen te wijten is aan de islam. Net zoals de islam wordt geassocieerd met geweld. Voor veel Europeanen is hier geen twijfel over. De bewijzen liggen toch voor de hand? De Indiase auteur en essayist Pankaj Mishra haalt in zijn zojuist verschenen boek The Age of Anger deze stelling op overtuigende wijze onderuit. In Europa zijn we nog niet zo kort geleden even gewelddadig geweest als in Syrië en Irak nu. De twee wereldoorlogen, de holocaust, de kolossale vernietiging van Europees erfgoed door de geallieerde bombardementen, de terreur van de eerste Italiaanse Duce Gabriele d’ Annunzio, van de Rote Armee Fraction en anderen: van dit alles geven we het christendom niet de schuld.
Interessant is de vergelijking die Mishra maakt tussen de situatie in de islamitische wereld nu en Europa rond de jaren 1900. Toen werd de homo economicus de norm. Door de steeds meer overheersende economische visie op de wereld werd het menselijk gedrag mechanistisch en materialistisch verklaard. De markt is de ideale vorm van menselijke interactie. Het eigenbelang bepaalt elke relatie. Er ontstond een rigide geloof in de technologische vooruitgang en de groei van het nationaal product. Al de rest werd afgedaan als emotie.
Dit economisch rationalisme bij zowel links als rechts leek een utopie te zijn. Het laissez-faire van het vrije-markt-denken liet de massa in de steek. Gore Vidal schreef het al: “Het is niet genoeg succes te hebben. Er moeten ook verliezers zijn”.
De eenzijdigheid van het moderne, rationale mensbeeld ging ten koste van andere factoren die in een mensenleven van belang zijn: waardigheid, eergevoel, status, vrees voor verandering, verlangen naar stabiliteit en geborgenheid. De obsessie voor materiële vooruitgang doet de hyperrationalist vergeten dat de achtergestelden vol wrok zitten in de slachtofferrol waarin ze worden geplaatst.
Die woede onder het gewone volk leidde honderd jaar geleden tot allerlei radicale bewegingen zoals het anarchisme, een extreem nationalisme en de roep naar een sterke man. Hiermee werd de voedingsbodem gelegd voor het fascisme en het nationaal-socialisme.
De analogie met de huidige tijd ligt voor de hand. Er is heden ten dage enorm veel rancune over de verschillen in welvaart, over de graaiers, over het gebrek aan status bij de horden werklozen en nauwelijks opgeleide mensen. Het verschil met de vorige eeuw is dat deze rancune zich als een olievlek verspreid tot in de verste uithoeken van de wereld. De idealen van de moderne democratie, zoals gelijkheid van kansen, zijn nooit eerder zo populair geweest, maar zeer moeilijk te actualiseren in de zeer ongelijke samenleving in deze tijd van mondiaal kapitalisme. De vrees en de woede heeft zich nu over de gehele wereld verspreid, versterkt door de mondiale consumptie economie.
In mijn boek Een moslimvrij Europa voor wereldvrede zoek ik hoe we ons kunnen bevrijden van de religie van de techniek en het Bruto Nationaal Product. Het rationalisme van de voorbije eeuwen heeft de ziel van de mens diep gekwetst. Vandaar de onvoorstelbare toename van eenzaamheid, depressiviteit, hebzucht en helaas ook agressie in de samenleving. De berekening uit eigenbelang beheerst het politieke en sociale leven. Dit leidt tot nihilisme en verzet tegen deze rationele orde.
Dit nihilisme verklaart waarom moslimjongens Europa verlaten om hun leven te geven voor ISIS. Dit verklaart ook waarom moslimmeisjes zich aansluiten bij ISIS, terwijl ze weten welk lot hen te wachten staat in een streng islamitische omgeving. Voor de westerse rationele mens is dit onbegrijpelijk en daarom weet hij er geen antwoord op.
Volgens Mishra is de huidige crisis analoog aan de crisis die heeft geleid tot de twee wereldoorlogen, de totalitaire regimes en genocides. Het gaat om een politieke, economische en sociale stoornis die samengaat met een rationeel economisch mens- en maatschappij beeld. Door zich zo sterk te focussen op de islam als mogelijke oorzaak, wordt vergeten wat Europa aan brutaliteit heeft doorgemaakt bij de moderne politieke en economische ontwikkelingen.
De oplossing? Hoe voorkomen dat de ellende van de vorige eeuw zich herhaalt? De tijd dringt. De wereldvrede is nooit eerder zo ernstig bedreigd geweest. De enige oplossing die ik zie is zo snel mogelijk de politieke en economische situatie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika menswaardig te maken. Een massale terugkeer van de Europese moslims naar de landen van herkomst kan die verandering realiseren. Europa zal hen solidair ondersteunen in hun voor de wereldvrede onmisbare opdracht.
