Sinds woensdagavond is Bram Moszkowicz na een zwangerschap van net geen negen maanden geen lijsttrekker meer van Voor Nederland (VNL). Een opmerkelijke stap van de nieuwe rechtse splinterpartij: aanvankelijk kende bijna niemand VNL en door Moszkowicz kreeg de partij een kleine impuls. De peilingen kwamen voor het eerst op één zetel uit en door Moszkowicz heeft VNL nu meer dan duizend leden. VNL is daarmee geen overtuigende concurrent van Wilders, maar er is in ieder geval een begin. Wat Moszkowicz voor elkaar kreeg, lukte Louis Bontes en Joram van Klaveren niet.
Valt VNL na de breuk met Moszkowicz al in de lange rij rechtse partijen die mislukten? Kent u ze nog: EénNL, Democratisch Politiek Keerpunt, LPF, Trots op Nederland, de Onafhankelijke Burger Partij en Artikel 50? In ons boek De puinhopen van rechts laten we zien dat de leider vaak de spil van dit soort partijen is: het is de leider die de partij begint, die de partij hoge of juist lage peilingen bezorgt en die de partij ook weer ten gronde richt. Bij VNL herhaalt dit patroon zich.
Hoe je het ook wendt of keert: VNL is een club van PVV-spijtoptanten: oud-Kamerleden Louis Bontes, Joram van Klaveren en Johan Driessen, oud-Europarlementariër Laurence Stassen en enkele oud-Statenleden en medewerkers. Zij kozen ooit voor een carrière binnen de PVV maar het ging mis: sommigen stapten zelf op zoals Van Klaveren en Stassen, anderen werden weggestuurd zoals Bontes. De bestaansreden van VNL is daarmee gelijk aan die van de partijen van Rita Verdonk, Geert Wilders en Hero Brinkman: herkozen worden. Via de PVV kan dat immers niet meer.
Zowel Louis Bontes als Joram van Klaveren kwamen vooral met “een inhoudelijk verhaal” voor VNL: zij wilden een echte rechtse partij beginnen, rechts gepositioneerd van de PVV, die in hun ogen veel te links is geworden. Toch is het moeilijk te ontkennen dat ook voor hen de partij een vehikel is om herkozen te worden. Bontes en Van Klaveren gingen samen met oud-Kamerlid Johan Driessen het bestuur vormen. Dat bestuur heeft alle macht, al kunnen leden het bestuur in theorie wegsturen. Dat ligt echter niet voor de hand: de nieuwe partij zou dan direct vleugellam zijn.
VNL bleef met een probleem zitten: je kunt jezelf wel een bestuursfunctie geven, maar daarmee heb je nog geen zetels gewonnen. VNL heeft hetzelfde probleem als het ter ziele gegane Artikel 50: er was geen aansprekende leider. Dit werd de maanden voor Moszkowicz’ komst pijnlijk duidelijk: omdat de PVV veel media-optredens afhoudt, kreeg Van Klaveren relatief veel zendtijd, maar VNL kwam in de peilingen nooit van de nul zetels af. Het was dus nodig om een aansprekende leider te zoeken.
Zo ontstond de vreemde situatie dat VNL met veel aplomb een lijsttrekker aankondigde, zonder dat er verkiezingen in zicht waren. Maar nog vreemder was dat de lijsttrekker eigenlijk de leiding niet had: waar voorgangers als Verdonk, Brinkman en Fortuyn lijsttrekker én leider waren, was Moszkowicz dat niet: hij was na goedkeuring van het bestuur alleen lijsttrekker. Het bestuur bleef de baas.
Misschien disfunctioneerde Moszkowicz als lijsttrekker van een partij buiten verkiezingstijd. Misschien was hij door de nasleep van zijn afgeknepen carrière in de advocatuur onvoldoende gemotiveerd, droeg hij het programma niet goed uit of was hij ontzettend lui. Hoe dan ook, als Moszkowicz zich verweert met de woorden dat hij naar de pijpen van VNL moest dansen, heeft hij gewoon gelijk. Moszkowicz was immers de leider niet: hij was lijsttrekker zolang het bestuur van VNL hem bliefte. Wat Moszkowicz vooral te verwijten valt is dat hij dit vanaf de eerste dag had kunnen weten.
De bestuursleden van VNL is meer te verwijten: ze vertilden zich al eerder aan de kandidatuur van David Pinto. Ze wilden met Moszkowicz wel een mediagenieke figuur op het schild hijsen, maar wilden geen macht met hem delen. Daarmee vallen ze in de traditie van al die politieke leiders die louter oog hadden voor hun eigen belang en de belangen van anderen secundair vonden. Het is de ideale manier om controle te houden over de partij maar ook om deze zo snel mogelijk weer te laten mislukken.
Chris Aalberts en Dirk-Jan Keijser publiceerden in 2015 De puinhopen van rechts over de vele mislukte pogingen van de LPF tot VNL een Nederlandse rechts-populistische partij uit de grond te stampen.
