Nog twee debatten en een maand te gaan en de nieuwe president van Amerika is bekend. Als Donald Trump het wordt – en die kans is reëel – zal hij in zijn dankwoord een belangrijk deel van z’n tegenstanders niet mogen vergeten.
Die tegenstanders hebben de strijd nog niet verloren, maar velen moeten zich toch achter hun oren krabben over het succes van Trump in Amerika en over de opmars van Wilders, Le Pen en Frauke Petry in Europa. Vijanden van de populisten en critici genoeg, maar de aanvallen – hoe fel ook – missen het gewenste effect. We zien eerder het tegenovergestelde: hoe harder de kritiek, hoe harder de aanhang groeit.
Het boeiende van dit gevecht is, dat de tegenstanders doorgaans slimme mensen zijn, die vanuit strategisch goede posities opereren, maar toch de plank ernstig mis slaan. Het betreft hier veelal hogeropgeleiden met een goede baan en stukken in de krant of een boek, met een plek op het toneel, in het parlement of aan een tafel op televisie. Elke dag ten aanval en volop kansen de opmars der populisten te stuiten, maar juist dat lukt niet.
Je zou zeggen, dat hogeropgeleiden de wijsheid bezitten, om in te zien waarom hun strategie niet werkt. Maar verrassend genoeg is die wijsheid in geen velden of wegen te bekennen.
In Dunk sprak ik vorige week met hoogleraar en senator Sybe Schaap (VVD). Een vriendelijke man die recent het nieuws haalde met zijn stelling dat de PVV in opzet en potentie gevaarlijker is dan de NSB. Vergelijkingen tussen het populisme van nu en de bruinhemderij van toen horen we wel vaker, maar Schaap acht zijn vergelijking als waarschuwing voldoende, om de goegemeente die overweegt op de PVV te stemmen daar van af te houden. Volgens de senator is de onvrede onder burgers van alle tijden en daarom geen reden voor nader onderzoek.
Nog zo’n goed stel hersens. Publicist Ian Buruma beklaagt zich deze week in NRC Handelsblad over de aanhang van Donald Trump. Ook die hebben we vaker gehoord. Deze aanhang bestaat in belangrijke mate uit witte bange mannen uit de provincie, ze zijn racistisch en laag opgeleid. “Wrokkige mensen”, noemt Buruma ze.
Het zijn generalisaties over de aanhang van een politicus die Buruma veracht. Niet om deze kiezers te begrijpen, maar om ze te labelen als dom, achterlijk en slecht. Toen ze vroeger op de Democraten stemden was er niks aan de hand, maar nu met Trump blijken ze eigenlijk de waardigheid te missen om hun stemrecht uit te oefenen.
Het is het dedain van Buruma voor het electoraat met de ‘verkeerde’ mening en de desinteresse van Schaap voor hun motieven, die de aanvallen op de populisten zo kansloos maken. Alsof kiezers jouw kant op komen als je ze voor rotte vis uitmaakt of hun oprechte zorgen in de wind slaat.
Als de hogeropgeleiden het eigen gelijk blijven preken en de onwil handhaven om echt te luisteren voorspel ik het populisme in Amerika en Europa nog een grote toekomst. U weet nu wie u daar straks voor mag bedanken.
Deze column werd eerder gepubliceerd op RTL Z.
