In zijn boek The End of Faith opent Sam Harris met een anekdote. Een jonge man stapt met een lange jas in een bus. Onder die lange jas bevindt zich een bom en zijn zakken zijn gevuld met spijkers, rattengif en kogellagers. De man gaat zitten naast een stel van middelbare leeftijd die kletsen over de nieuw aan te schaffen koelkast. Met elke halte wordt de bus voller en voller. De jonge man drukt op een knop. Hij vernietigt zichzelf, 22 medepassagiers en de spijkers, rattengif en kogellagers verzekeren meerdere gewonden op straat. Zodra zijn ouders horen van het lot van hun zoon zijn ze verdrietig, maar toch trots op wat hij heeft bereikt. Ze weten dat hij naar de hemel is gegaan en heeft ook nog eens slachtoffers richting de hel gedirigeerd. De buren vinden dit een reden tot feest en eren zijn nagedachtenis door de ouders giften te sturen zoals geld en voedsel.
Dit is wat wij weten over deze jongeman. Zijn er zaken die wij over hem kunnen vertellen op basis van zijn gedrag? Werd hij gepest op school? Had hij een stageplek? Was hij arm of rijk? Intelligent of niet? We kunnen deze, en honderd andere, vragen niet beantwoorden op basis van het bovenstaande. Hoe is het dan toch mogelijk dat het zo verdomde makkelijk is om te raden wat zijn religie was?
Gek genoeg is het maken van deze – kinderlijk simpele – inferentie nog altijd witte fosfor in de maatschappelijke discussie.
Naar aanleiding van een voorpagina-artikel van de Volkskrant, waar een foto is te zien van de marechaussee op Schiphol die controles op Schiphol uitvoert, is er ophef ontstaan over de bestuurder van de aangehouden auto. De man in kwestie voelt zich als Nederlandse moslim ‘geframed‘. Voor degenen die net terugkomen van een all inclusive’tje Alayna: enkele weken geleden was er ook ophef om een controle die Schiphol uitvoerde. Het ging om een gelijksoortige foto in de Telegraaf waarop te zien was hoe een gezin uit Klazienaveen werd aangehouden. Inderdaad, de jongens en meisjes van de Koninklijke Marechaussee kunnen het blijkbaar nooit goed doen. Toch is dit een belangrijk punt wat wij openlijk moeten bespreken.
Want aangezien gezinnen uit Klazienaveen statistisch aantoonbaar een lager risico op plofgevaar vormen dan – laten we eens maar wat roepen – jonge islamitische mannen, is de vraag of de Marechaussee met het aanhouden van het gezin hier haar tijd niet aan het verdoen was? Aan de andere kant spelen er terechte zorgen, namelijk: komen doelgroep controles feitelijk niet neer op etnische profilering?
Alvorens deze discussie te voeren, moeten wij als samenleving er eerst zeker van zijn dat inderdaad moslim-terreur een groter of dan wel breder gevaar vormt dan elke andere vorm van terreur. Zo wordt vaak te berde gebracht dat terreuraanslagen frequenter worden gepleegd door politieke bewegingen. Denk aan links-militante bewegingen in Griekenland, de ETA in Spanje en de IRA in Ierland. Toch is dit appels met peren vergelijken. De militant-linkse bewegingen, de ETA, de IRA hebben allemaal een ding gemeen: het zijn bewegingen die zich in grote mate beperken tot de natiestaat waarin zij toeven. Een aanval door de IRA in bijvoorbeeld Londen was specifiek gericht tegen de Britse regering, niet tegen bredere ‘het Westen’. Tegelijkertijd zullen Europeanen niet snel wakker liggen van boeddhistische terreur in Burma, maar wel een unheimisch gevoel krijgen als zij lezen dat in Pakistan een seculiere schrijver weer eens een bijl in zijn nek heeft gekregen. Doen alsof de impact van dergelijke aanslagen vergelijkbaar zijn is onterecht. Zoals ik de vorige keer schreef: de frequentie van en de kans op aanslagen is maar de helft van het verhaal, we moeten ook kijken tegen wie deze acties zijn gericht en welke mensen zich dus mogelijk aangesproken voelen (en dus mogelijk doelwit zijn). Er is een reden waarom na aanslagen van de IRA in Londen de beveiliging in Groot Brittannië omhoog ging, maar na een aanslag van Al Qaeda in Londen er Europabreed veiligheidsmaatregelen werden genomen. Kortom: hoewel moslimterreur in absolute termen niet direct een ‘groter’ gevaar vormt voor Europa, is het gevaar wel breder om de doodeenvoudige reden dat het doelwit (zeg maar alles wat Westers is) groter is. Want ook al is Brussel een stukje rijden, voor veel mensen kwamen de laatste aanslagen ‘toch wel heel dichtbij zo’.
Ten tweede, wanneer het gaat om beveiliging op vliegvelden zijn wij niet zozeer bang voor ‘terrorisme’ in het algemeen maar een specifieke vorm van suïcidaal terrorisme. Het gaat hier niet om gerichte politieke acties, zoals een anti-regeringsgek die een belastingkantoor opblaast (zoals McVeigh) of radicale christenen die abortusklinieken aanvallen. Het doel van dergelijke vormen van (zullen we het maar gewoon zeggen?) islamitisch terreur is om zoveel mogelijk willekeurige, nietsvermoedende burgers te doden. En waar vind je zoveel mogelijk willekeurige, nietsvermoedende burgers? Juist: vliegvelden, uitgaansgelegenheden en openbaar vervoer. De correlatie die hier wordt gelegd is niet zozeer tussen radicale moslims en terrorisme in het algemeen, maar radicale moslims en deze specifieke vorm van soft target terreur op openbare gelegenheden.
Ten derde wordt de link vaak gelegd tussen ‘etnisch profileren’. Laten wij wel wezen: islam is een ideologie. Een idee. Sommige aanhangers van dit gesloten denksysteem besluiten om die set aan ideeën uit te dragen door middel van bepaalde accessoires (zoals een hoofddoek, een baard, noem maar op). Dit is geenszins verbonden aan etniciteit, zo bewijzen nota bene ook roodbebaarde Tsjetsjeense Al Qaeda strijders (tevens hofleverancier van strijders in de vroege dagen van ISIS) en de Bosnische ISIS dorpjes. Tegelijkertijd moeten we ons beseffen dat kwaadwillende radicale moslims niet zo gek zijn om in vol religieus ornaat hun daad uit te voeren. Dus, zeggen veel tegenstanders van dergelijke profilering, het heeft eigenlijk helemaal geen zin. Dit is zeker waar, maar betekent niet dat wij daarom maar helemaal niets hoeven te doen om de pool waarin diensten moeten vissen te beperken.
Want in tegenstelling tot de doelgroep beperken tot een vaag onderbuikgevoel wie het zou kunnen zijn, kunnen wij wel de doelgroep wel beperken door uit te sluiten wie het hoogstwaarschijnlijk níet zullen zijn. Zoals gezinnetjes uit Klazienaveen. Zoals Het is hier Fantastisch bejaarden die overwinteren op Tormellinos. Zoals het openlijk Marokkaanse homostel. Onwaarschijnlijke doelgroepen uitsluiten bespaard tijd en geld wat – zeker binnen onze volledig uitgeklede krijgsmacht – een schaars goed is. Want waarom zou je bejaarden gaan strippen, als je bijna zeker van kunt zijn dat de statistische kans dat deze een plofgevaar vormen verwaarloosbaar is?
Kortom: het zal helemaal geen gek idee zijn als de Koninklijke Marechaussee afstapt van willekeurige controle (door bijvoorbeeld elke 7e persoon in de rij aan te houden) en de pool niet onnodig groot houdt . We verwachten immers dat de politie na een verkrachting ook niet alle vrouwen gaat verhoren uit angst om voor seksist te worden uitgemaakt, of bij een seriemoordenaar ook voor de zekerheid 50+’ers gaat verhoren omdat het anders leeftijdsdiscriminatie zou zijn. Wat wij wel verwachten is een zo efficiënt mogelijke inzet van tijd en middelen. Op deze manier voorkomen wij etnische profilering op basis van het aanhouden van alleen ‘moslim-achtigen’ (wat dat ook moge zijn), maar verspillen tegelijkertijd geen tijd aan Ernst-Bobbie-en-de-Rest gezinnetjes. Alle jonge mannen (want daar zal het op neerkomen) die het vervelend vinden dat zij daarom wat langer in de rij moeten staan: het zij zo.
Die controles zijn immers een poging om te voorkomen dat ook jij de lucht in gaat.
