Op deze laatste dag van het jaar nemen we kennis van diverse voorspellingen van de toekomst van Islamitische Staat. De Irakese premier sprak met de verovering van de stad Ramadi, de verwachting uit dat 2016 het jaar zou worden waarin Islamitische Staat definitief van haar grondgebied verdreven zou worden. En het is waar, in 2015 zou Islamitische Staat 14 procent van haar grondgebied verloren hebben en naast de val van Ramadi, is de val van het in het noorden liggende stadje Sinjar significant. Nog spectaculairder is de opmars van de Koerden richting ISIS-hoofdstad Raqqa. Eerder dit jaar viel al het plaatsje Tel Abyad, ten noorden van Raqqa, en werd de gemeenschappelijke grens tussen Islamitische Staat en Turkije aanzienlijk smaller. De mogelijkheden om vrijelijk van en naar het noorden te reizen zijn zo aanzienlijk kleiner geworden.
Cruciaal lijkt de recente verovering van de dam in de Eufraat ten noorden van Raqqa. Daarbij hebben de Russen zich in het conflict gemengd en is het zo dat de Westerse coalitie, laten we eerlijk zijn, nogal behoudend bombardeert, de Russen gaan vol op het orgel en hebben een aanzienlijk deel van de economische infrastructuur van ISIS vernietigd, met name de olievelden en olietransporten. Feitelijk is de enige overwinning die Islamitische Staat wist bij te schrijven de verovering van Palmyra en het gebied erom heen, een uitbreiding van haar grondgebied naar het zuiden. Kalief al Baghdadi deed onlangs via een radioboodschap van zich horen. Islamitische Staat was verre van verslagen en hij bedreigde met name Israël en Saoedi-Arabië als strategische doelen voor de toekomst. Hij suggereerde daarmee een uitbreiding van ISIS-activiteiten naar het westen en zuiden. Vanzelfsprekend verklaarde hij ook dat Islamitische Staat niet verslagen was, en met kracht terug zou komen. En dat terwijl er ook steeds meer verhalen de ronde doen dat er interne afrekeningen zouden plaatsvinden.
Het staat er voor Islamitische Staat dus niet goed voor en de vraag dient gesteld te worden waar dit allemaal toe gaat leiden in het nieuwe jaar. Militair-strategisch denk ik dat de Irakezen en Koerden nu meer dan ooit hun kansen te baat nemen om door te pakken en steeds meer terrein te heroveren, stukje bij beetje, van Islamitische Staat. De Russen zullen ongetwijfeld doorgaan met bombarderen en geen stuk heel laten van de infrastructuur van het kalifaat. Het westen zal steeds meer een bijrol spelen. Het zal zich voornamelijk beperken tot het continueren van haar bombardementen, met name als ondersteuning van Koerden en Irakezen. Het kalifaat heeft, ondanks haar bedreigingen aan het adres van Israël en Saoedi-Arabië, wellicht niet de kracht om naar het zuiden door te stoten. Dat zouden ze via Jordanië moeten doen, en vervolgens zouden ze zich moeten meten met de strijdkrachten van Saoedi-Arabië en dat land zal, dat blijkt ook wel uit de manier waarop het in Jemen huishoudt, geen genade kennen. Doorstoten naar Israël lijkt zeer onwaarschijnlijk. De Israëli’s zullen onverbiddelijk optreden als ook maar één ISIS-strijder haar kant op gaat.
De grote vraag, of Islamitische Staat verslagen gaat worden, is een lastige om te beantwoorden, zeker of dat al in 2016 gaat gebeuren. Ik denk zelf dat de kans dat Islamitische Staat het op termijn niet redt, vrij groot is. Ik durf evenwel niet te voorspellen of dat al in 2016 het geval zal zijn. Hoe dan ook zal de wereld opgelucht adem halen als Islamitische Staat van de aardbodem verdwenen is. Maar ik wil een heel grote kanttekening bij die opluchting plaatsen. En die kanttekening is niet van militair-strategische of economische maar van ideologische aard.
Want gesteld dat Islamitische Staat het onderspit delft, dan betekent dat niet dat het gedachtegoed met haar verdwijnt. Integendeel. Ik zal uitleggen wat ik bedoel. Er is in de islamitische wereld heel wat afgediscussieerd over de vraag of Islamitische Staat islamitisch is of niet. Het overgrote deel van de reacties van allerlei islamitische autoriteiten is dat de islam à la ISIS niet de islam is zoals die bedoeld was en die stellingname wordt door allerlei argumenten onderbouwd. Maar diezelfde islamitische autoriteiten, en het zijn er vele, hebben een ding –vrijwel- nooit beweerd en in mijn ogen verzuimd te doen. Namelijk te stellen dat de aanhangers van ISIS geen moslims zijn. De islaminterpretatie van ISIS werd veroordeeld als zijnde niet –de ware- islam, maar de aanhangers bleven in alle gevallen beschouwd worden als moslims.
Hier zit een rare gedachtekronkel, want als je moslim bent hang je toch zeker de islam aan? Impliciet hebben de autoriteiten dus erkend dat de islam à la ISIS een vorm van islam is, al is het dan een verkeerde. Als we dan vervolgens vaststellen dat er geen algemeen geldende islamitische autoriteit is zoals het Vaticaan dat is voor de katholieken, is het duidelijk dat de islamversie van Islamitische Staat de fysieke Islamitische Staat zal overleven, en over het graf van het kalifaat en haar kalief zal doorregeren. De ideologie van Islamitische Staat zal een van de vele interpretaties van de islam worden en juist vanwege het feit dat deze vorm van islam daadwerkelijk is uitgeprobeerd, zal zij een heldenstatus krijgen, en ideologisch zal haar invloed tot in lengte van dagen groot en verleidelijk blijven voor moslims.
Het valt daarom de diverse islamitische autoriteiten in de wereld ernstig te verwijten dat zij weliswaar Islamitische Staat veroordeeld hebben maar de identiteit van haar aanhangers als moslims niet. Zo zal straks het kalifaat ten grave worden gedragen maar haar ideologie zal herrijzen en nieuwe generaties moslims inspireren tot een vorm van islam die desastreus is gebleken voor veel moslims zelf en in feite voor de hele wereld.
