Een vergelijking met de ondergang van het Romeinse Rijk dringt zich op als je kijkt naar de neerwaartse spiraal waarin Amerika de laatste decennia terecht is gekomen. De leider van het Vrije Westen verkeert in een diepe crisis: in het buitenland, want China en Rusland verdringen de grootmacht in verval steeds meer van het wereldtoneel. Binnenlands: waar een boze onderklasse – en krimpende middenklasse – revolteren tegen de elites van de politici en het bedrijfsleven, het Establishment.
De neergang van the Land of the Free and the Home of the Brave, wordt onderstreept door een uiterst ordinair gevecht om het presidentschap tussen een egomaan rijkeluiszoontje en een typische vertegenwoordigster van de weldenkende klasse, die medeverantwoordelijk is voor de neergang van Amerika. Het is sowieso beschamend dat dit de kandidaten zijn waarmee een trots land van 324 miljoen inwoners het moet doen bij het kiezen van een president.
Even wat feiten die teloorgang van Amerika illustreren:
Dat is 12 jaar voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring waarin het recht op leven, vrijheid en the pursuit of happiness is opgenomen. Geluk heeft daar niet de betekenis die wij er tegenwoordig aan geven, Thomas Jefferson en zijn tijdgenoten zagen happiness toen als het gevoel van zelfrespect en waardigheid dat je kunt verkrijgen door je in te zetten voor de gemeenschap. Als je het punt moet aanwijzen in de Amerikaanse geschiedenis waar het eigenbelang belangrijker werd dan inzet voor de publieke zaak kom je uit bij het einde van de jaren zestig na het presidentschap van Lyndon B. Johnson. Die drukte nog een stempel op de Amerikaanse samenleving met zijn Great Society, het sociale beleid waarmee hij onder meer Medicare, gezondheidszorg voor ouderen op poten zette. En hij was de man van de civil rights voor zwarte Amerikanen waarmee een einde aan de segregatie van de zwarte en witte bevolking kwam.
In een geestig televisiedebat met de conservatieve journalist William Buckley in 1968 vroeg schrijver en Democraat Gore Vidal zich af of een partij (de Republikeinen) die vrijwel uitsluitend is gebaseerd op hebzucht een presidentskandidaat kan nomineren, Richard Nixon, die een meerderheid onder de kiezers haalt. Het antwoord was ja en sindsdien is greed (‘greed is good’, aldus Gordon Gekko in the film Wall Street) een voorname rol gaan spelen in alle sectoren van het Amerikaanse leven en nam de inkomensongelijkheid sterk toe. Vooral onder president Reagan werden belastingverlaging, privatisering en deregulering een alles bepalend mantra. Make America Great Again, was zijn verkiezingsslogan. Die slogan is nu overgenomen door Donald Trump die zich het erfgoed van Ronald Reagan wil toe-eigenen. Alleen was B-acteur Ronald Reagan vergeleken met Trump een toonbeeld van eloquentie en wellevendheid.
Net als Trump werd hij schromelijk onderschat maar hij slaagde erin de traditionele Democraten uit de werkende klasse voor zich te winnen. En Trump probeert het nu ook. Met succes lijkt het want de Amerikanen die de afgelopen jaren de dupe zijn geworden van de globalisering, het doorgedraaide marktdenken en stagnerende inkomens vestigen nu hun hoop op de man die volgens documentairemaker Michael Moore een menselijke molotovcocktail is die naar Het Systeem geworpen wordt. En daar zouden ze een paar weken na de verkiezingen al spijt van kunnen hebben want behalve een muur op de grens met Mexico, waarvan je maar moet afwachten of die er komt, heeft Trump slechts een forse belastingverlaging als medicijn voor alles en iedereen te bieden. Een voortzetting van de voodoo economics van Ronald Reagan. Meer geld naar het bedrijfsleven want dan zou het kapitalistische paradijs op aarde verrijzen. Maar dat je daarmee een toegankelijke gezondheidszorg voor iedereen creëert na het afschaffen van de Obamacare lijkt wishful thinking.
Dan het alternatief Hillary – ‘tussen jullie en de Apocalyps sta alleen ik nog’ – Clinton.
Met al haar bestuurservaring maakt zij volgens New York Times columnist Ross Douthat deel uit van de Establishment-gekte die leidde tot de Irak-oorlog en de financiële crisis die de wereld economisch aan de rand van de afgrond bracht. Bovendien steunde ze de vrijhandelsakkoorden die de witte onderklasse als oorzaak ziet van de economische ellende. Ook president Obama slaagde er niet in Wall Street aan banden te leggen na al het financieel avonturisme en daarop volgende crash. Van Hillary Clinton weten we dat ze de volle steun van de grote banken krijgt, en dat ze die, zoals blijkt uit haar door Wikileaks geopenbaarde e-mails, achter de schermen ruimhartig toezeggingen doet die voor het grote publiek verborgen moeten blijven.
Schrijver Gore Vidal had het in 1968 al over een ‘bouwvallig land’ dat het geld dat naar de Vietnamoorlog ging hard nodig had. En onze nationale knorrepot Maarten van Rossem noemt Amerika een failed state. Daar valt weinig op af te dingen als je kijkt naar alle binnenlandse en buitenlandse misère waarmee het ooit machtige imperium kampt. Als één van de oorzaken van de val van het Romeinse Rijk wordt gezien dat de burgers hun publieke ambities opgaven voor een hedonistisch privéleven. De analogie met het Amerika sedert de jaren zestig lijkt onontkoombaar. Volgens sommige cultuurhistorici en filosofen als Sid Lukassen verkeert ook de Europese beschaving in een crisis waarbij zij vaak verwijzen naar het roemruchte doemscenario De ondergang van het Avondland van historicus Oswald Spengler. Bedoeld wordt dat de Europese beschaving, ondermijnd door politieke correctheid, het vertrouwen in zichzelf verliest en niet de innerlijke kracht heeft de strijd aan te gaan met de oprukkende Islam.
Maar ik denk dat West-Europa, sociaal-economisch en qua belangstelling voor de publieke zaak niet op dezelfde ondergangskoers ligt als Amerika. Daarvoor zijn er te veel verschillen. Waar wij vooralsnog hechten aan het in stand houden van de verzorgingsstaat, zeker in Noord-Europa, geldt in Amerika al lang het ‘ieder voor zich en God voor ons allen’. De overheid wordt door veel Amerikanen als de vijand gezien en het is dan ook vrijwel onmogelijk om bijvoorbeeld een goedkope, nationale zorgverzekering van de grond te krijgen of goed onderwijs voor iedereen. Europa is vooralsnog wat betreft sociale zekerheid, infrastructuur en het beschermen van het arme deel van de bevolking aanzienlijk beschaafder dan Amerika.
De vraag is alleen: hoe lang nog ? Ook hier is er een neoliberale kaste die onder aanvoering van blije padvinderspremier Mark Rutte (van de VVD, de Volksverlakkerspartij voor Vrijhandel en tégen Democratie) hartstochtelijk ijvert voor verregaande privatisering, deregulering en flexibilisering zodat Nederland deel wordt van een wereldmarkt die ons vooral happiness in materialistische zin moet bezorgen. De overheid dient zo veel mogelijk terug te treden, het bedrijfsleven kan bijvoorbeeld veel efficiënter regelen hoe vaak ouderen in een verzorgingstehuis naar de WC mogen. Alles in dienst van de hebzucht, consumentisme en doorgeschoten individualisme waarvan we aan de overkant van de Atlantische Oceaan kunnen zien in welk Walhalla dat uitmondt.
Filosoof Sid Lukassen vestigt voor West-Europa zijn hoop op een game-changer zoals Mohammed dat was voor het Arabische schiereiland en het boeddhisme voor India. Hij is evenwel pessimistisch gestemd want hij ziet geen hernieuwde burgerdeugd in het verschiet. Ik zie het niet zo somber in want er zijn in Nederland en West-Europa voldoende mensen die zich verzetten tegen de afbraak van de sociale zekerheid en die zich willen inzetten voor de gemeenschap. De meeste kiezers van de PVV willen weliswaar de immigratie een halt toeroepen maar als het gaat om sociaal-economische zaken zijn ze zo links als de SP. De PvdA, die de VVD zonder scrupules assisteerde bij het ontmantelen van de verzorgingsstaat, de wensen van de meerderheid van de bevolking negerend, zal ongetwijfeld afgestraft worden bij de komende verkiezingen.
Denk ook aan initiatieven als Broodfondsen (bij ziekte en ontslag) die ZZP’ers hier en daar hebben opgezet, aan alternatieve geldsystemen, en het delen van auto’s en allerlei spullen die de laatste jaren aan de basis van de grond zijn gekomen. Misschien hoef je niet gelijk denken aan een nieuw soort spiritualiteit of een Nederlandse Mohammed (Geert Wilders in een jelleba?) maar kunnen we voortbouwen op de gemeenschapszin die hier reeds voorhanden is en op de bereidheid bij velen om de Europese beschaving te verdedigen tegen islamitische barbarij én Amerikaans roofkapitalisme.
