Het is een raar moment voor een boekpresentatie: vrijdagavond om half zeven. Het lijkt wel alsof het Haagse perscentrum Nieuwspoort geen ruchtbaarheid wil geven de hier georganiseerde presentatie van het boek De Nepnieuwsexplosie. Novini-scribent Eric van de Beek vertelt dat er hoog gezelschap is uitgenodigd. Helaas had de Russische ambassadeur wat beters te doen, de Amerikaanse ambassadeur liet verstek gaan, hoofdredacteur van het NOS Journaal Marcel Gelauff had geen zin en ‘nepnieuwsminister’ Kajsa Ollongren wist niet hoe snel ze de uitnodiging moest afslaan.
Zou het komen omdat dit een totaal geschift boek is? We kunnen dit afmeten aan het hoofdstuk van presentator Van de Beek die meldt dat er veel wordt geschreven en gespeculeerd over Russische beïnvloeding, maar dat er nauwelijks wordt gepraat over de beïnvloeding vanuit de VS. De auteurs en aanwezigen die klagen over nepnieuws lijken een obsessie met Rusland te hebben. De tweede man van de Russische ambassade mag het boek in ontvangst nemen en suggereert meteen dat dit boek een heel belangrijk werkje is.
Bas Heijne en Hubert Smeets moeten het ontgelden omdat ze kritisch over Rusland hebben geschreven. De zaal speculeert vervolgens – net als in het boek – over de kwaliteit van de MH17-verslaggeving. In de zaal begint een Russin te vertellen dat er in Rusland meer ‘oppositiemedia’ zijn dan in Nederland. Instemmende blikken. Ollongren wordt meerdere keren verweten niet te kunnen aantonen dat er Russische beïnvloeding is.
Dit verwijt aan Ollongren is vooral interessant als we kijken hoe de aanwezigen hun eigen beschuldigingen onderbouwen. Zo zou de oorlog in Syrië helemaal verkeerd worden gebracht omdat de kwalijke rol van het buitenland totaal wordt genegeerd. Blogger Willy van Damme prevelt over rapporten en onderzoeken die niemand kent, maar die onomstotelijk zouden bewijzen dat het allemaal heel anders zit dan het grote publiek denkt. De sfeer is hier dat de inzichten van Van Damme geen bredere bekendheid krijgen omdat de journalistiek zijn oren laat hangen naar de autoriteiten.
De suggestie is: eigenlijk is Van Damme een genie. Als de journalisten allemaal niet zo laf zouden zijn zouden ze dat direct erkennen.
Arnold Karskens komt uitgebreid vertellen wat er allemaal niet deugt aan het NOS Journaal. Hij heeft daar een hoofdstuk over geschreven. Hij vindt dat de desinformatie eigenlijk strafrechtelijk vervolgd zou moeten worden. Het is ‘zware manipulatie’ en daar wordt hij misselijk van.
We zien hier een patroon: als de afkeurende woorden zo stevig klinken, zijn de voorbeelden die voor de onderbouwing moeten zorgen vederlicht. Karskens noemt een Amerikaans filmpje waarin de NOS een zinnetje heeft weggehaald, komt met een item waarbij de vertaling van verleden tijd in tegenwoordige tijd is gewijzigd en bespreekt een onbewezen verhaal waarvan de NOS zelf direct zei dat het onzeker was of het klopte. Als dit de belangrijkste voorbeelden van nepnieuws bij de NOS zijn, is het NOS Journaal een baken van betrouwbaarheid en objectiviteit.
Het ultieme dieptepunt van de avond komt van Willy van Damme, die het presteert om de begrafenis van de omgekomen journalist in twijfel te trekken omdat de aanwezigen op die begrafenis gelachen zouden hebben en er dus niet uitzagen als mensen die in rouw waren. In deze zaal van Nieuwspoort komt het in niemand op er schande van te spreken. Alleen universitair docent Peter Burger merkt op dat dit respectloos is naar de nabestaanden. Daar blijft het bij.
De reden waarom de abjecte onzin van Van Damme niet weersproken wordt is al snel duidelijk: in deze zaal mag je alles beweren. Het enige wat niet mag, is al dit soort overtuigingen en waanbeelden tegenspreken. Daarom verontwaardiging alom over nu.nl, waar men het lef heeft aan ‘factchecking’ te doen. Een man begint omstandig uit te leggen dat hij niets met nu.nl te maken heeft. Peter Burger legt uit hoe hij zijn studenten leert feiten te checken. Dat levert meteen het commentaar op dat dat helemaal geen nut heeft.
Zo wordt duidelijk hoe de klagers over nepnieuws denken: ze geloven in puur persoonlijke versies van de waarheid. Meerdere aanwezigen kennen fantastische journalisten, zeggen ze, al zijn het steeds namen die niemand anders in de zaal lijkt te kennen. Sprekers melden dat ze bronnen hebben die allerlei gebeurtenissen in een heel nieuw licht zetten in vergelijking met de ‘mainstream media’. Het blijft onduidelijk of de sprekers over enige echte kennis beschikken, ergens dubieuze bronnen hebben opgedist of het contact met de echte werkelijkheid totaal zijn kwijtgeraakt.
Termen als ‘doelbewuste misleiding’ vallen hier meerdere keren, maar niemand vindt het nodig die doelbewustheid ook maar een klein beetje aannemelijk te maken. Het gaat er voor de aanwezigen namelijk niet om of journalisten iets doelbewust deden, het gaat erom dat het als doelbewust voelt. Beschuldigingen van nepnieuws gaan dus niet over feiten en ook niet over bewijzen, maar over meningen. Ieder onwelgevallig feit uit de mainstream media kan worden ontkend, want men heeft zelf bedacht dat de werkelijkheid er nu eenmaal anders uitziet. Dat volstaat.
Als u iemand hoort klagen over nepnieuws is er al met al veel reden snel een psychiater te bellen.
