Tijdens de Nationale Dodenherdenking hebben we als het goed is weer even stil gestaan bij de vele (met name Joodse) Nederlandse burgerslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en de duizenden Nederlanders die vielen terwijl ze voor onze vrijheid vochten. Ook de gesneuvelde soldaten van de geallieerde legers die stierven bij de bevrijding van ons land werden op veel plaatsen herdacht. Wat zou er zijn gebeurd als de VS en Canada hadden besloten dat Europa zijn eigen boontjes maar moet doppen? Mogelijk hadden we dan decennia lang onder een wrede en totalitaire militaire dictatuur geleefd, een beetje zoals nu in Noord-Korea. Het is niet vanzelfsprekend in een vrij en welvarend land te wonen, waar burgers worden beschermd in plaats van onderdrukt door de overheid, waar iedereen gelijk is voor de wet, waar de rechtspraak onafhankelijk is, evenals de pers, waar de winkels vol spullen en eten liggen en mensen hun loon netjes op tijd uitbetaald krijgen. Voor ouderen en gehandicapten zijn er (redelijk) goede voorzieningen en iedereen kan, onder bepaalde voorwaarden, een politieke partij beginnen en als volksvertegenwoordiger worden gekozen. Het is goed ook daar af en toe bij stil te staan.
Op veel lijsten van meest welvarende landen, meest gelukkige of tevreden inwoners etc. staat Nederland in de top tien. Dat zou je niet zeggen als je je computer opstart, smartphone aanzet of de krant openslaat en de columns leest. Ook als je sommige politici hoort spreken krijg je de indruk dat de ondergang nabij is, de democratie uitgehold, we worden geleid door zelfzuchtige zakkenvullers en we weldra door als vluchtelingen vermomde terroristen onder de voet worden gelopen. Doemdenken is van alle tijden, maar soms lijkt het toe te nemen naarmate we het beter hebben. De schuldigen zijn in dit wereldbeeld vaak de ‘linkse elite’, Brussel en de media die ons de waarheid zouden verzwijgen.
Voor vrijheid zijn vrije media en vrijheid van meningsuiting essentieel. Met alle kritiek die je kunt hebben op de media (zowel de zogenaamde kwaliteitsmedia als de vaak wat schreeuwerige en populistische online platforms); er is geen sprake van censuur, journalisten worden niet onder druk gezet of bedreigd en er gaan geen websites op zwart, tenzij je de wet overtreedt en bijvoorbeeld oproept tot geweld. De media vervullen een cruciale functie in onze samenleving en juist hun diversiteit houdt ons scherp. Niet de traditionele (vaak voor links uitgemaakte) media, maar sociale media blijken het meest gevoelig voor nepnieuws en propaganda, omdat berichten daar op geen enkele manier gefilterd of gecheckt worden. Bovendien krijgen we daar steeds meer alleen te zien wat we willen zien en wat ons gelijk bevestigt. Juist de confrontatie met verschillende zienswijzen en tegengestelde visies houdt ons scherp.
Je kunt ook een hoop kritiek hebben op de regelgeving vanuit Brussel, maar dat zij onze vrijheid en democratie bedreigt is een omkering van zaken. Autocratische heersers buiten de EU grenzen zijn maar wat blij met deze zelfdestructieve ideeën en bewegingen en hopen dat op een Brexit een Frexit en nog een hoop exits volgen. Het antwoord op twee verwoestende oorlogen was een nauwe Europese samenwerking en afstemming en deze heeft ons inmiddels ruim 70 jaar vrede, vrijheid en een ongekende welvaart gebracht. Dat er nog het nodige schort aan de Europese Unie doet niks af aan het belang van deze samenwerking.
Vrijheid is zoals gezegd niet vanzelfsprekend. Onze vrijheid wordt niet alleen bedreigd door extremistische groeperingen die met aanslagen dood en verderf in het ‘ongelovige Westen’ willen zaaien, maar ook door cynisme en wantrouwen van binnenuit. Nederland wordt geleid door redelijk kundige politici en beleidsmakers, en dat geldt ook voor de EU. Als je rijk wilt worden ga je niet de politiek in maar het bedrijfsleven, waar je in de top ondanks matige prestaties vaak toch op riante bonussen en andere ‘vergoedingen’ kunt rekenen. Dat cynisme richt zich niet alleen op de ‘elite’ en politici, maar ook op de vluchtelingen en mensen met een heel andere visie op de samenleving. Het feit dat sommige vluchtelingen amok maken doet niks af aan de vaak schrijnende verhalen van anderen. Dat sommige criticasters van Zwarte Piet wel erg militant hun punt maken, wil niet zeggen dat we niet moeten openstaan voor hoe deze karikaturale figuur overkomt op veel allochtonen.
Maar ook sommige allochtonen dragen aan deze sfeer bij, door voornamelijk de slachtofferkaart te trekken en er met gestrekt been in te gaan in plaats van begrip te tonen voor ‘onze’ gevoeligheden. Door wel continu racisme tegen getinte mensen en moslims aan de kaak te stellen, maar de ogen te sluiten voor het wijdverbreide antisemitisme in eigen kring. We hebben nu zowel een radicale allochtonenpartij die meer sympathie voor een autocratisch leider buiten de EU heeft dan voor onze eigen premier, en een rechts nationalistische partij die meent dat de EU onze ondergang zal inluiden en we ons vooral niet met andere volken moeten vermengen.
Het zijn dergelijke extreme posities die onze vrijheid onder druk zetten. Een vereiste voor vrijheid is verdraagzaamheid, en verantwoordelijkheid. Niet alleen het opkomen voor eigen belangen en achterban, maar vanuit de eigen achtergrond ons land versterken en weerbaar houden tegen bedreigingen, van buitenaf en binnenuit.
