Betaal mee aan het belangrijke en nuttige journalistieke werk van Arnold Karskens en doneer via crowdfundsite Yournalism.nl!
Arnold Karskens reisde veertien dagen langs de Turkse westkust waar dagelijks duizenden migranten de boottocht naar de Griekse eilanden wagen. Hij trekt opzienbarende conclusies. De volkstrek is makkelijker en veiliger voor mensen met geld, Turkije en Europa kijken werkeloos toe en de migranten wagen de bootreis niet vanwege gevaar voor eigen leven maar vooral op zoek naar een beter leven.
In het park rond de kloktoren in het centrum van de stad Izmir bivakkeren ze bij de honderden, Syriërs. Zomers gekleed en met standaarduitrusting van de moderne vluchteling; een kleine zwarte rugzak. Hisham (27), blauw t-shirt en van beroep leraar in Idlib, liet zijn vrouw en twee kinderen van 2 en 3,5 jaar achter in een vluchtelingenkamp in Gaziantep, nabij de grens met Syrië. Hij is een van de velen op zoek naar geluk. “Ik kan niet mijn hele leven in een kamp blijven. Mijn kinderen hebben educatie nodig.”
Ik snap zijn motivatie maar vraag hem toch nadrukkelijk: ‘Je verliet het vluchtelingenkamp hier in Turkije om een beter leven te hebben in Nederland of in Duitsland of in Frankrijk?’
“Ja, eigenlijk wel. Turkije is een goed land. Helpt ons erg veel. Maar ik en al mijn vrienden hier zijn afgestudeerd van de universiteit. We willen een baan.”
Zijn reisvriend Tarek (27), oorspronkelijk uit het Syrische Hama, maakt weer een heel andere afweging. “Ik kon kiezen tussen trouwen en reizen. Het kost beide even veel.” Over vechten tegen de dictatuur van Bashar al-Assad of de extremisten van ISIS peinst niemand in de groep, dat laten ze liever over aan anderen. “Wij zoeken een vreedzaam leven.”
Europa gaat gebukt onder een invasie van migranten. De eerste acht maanden zijn 160.000 mensen vanuit Turkije overgestoken naar Griekse eilanden als Lesbos, Chios, Samos en Kos.
Ik besluit tot een tocht langs de de Turkse westkust en in een huurauto vergezeld met fixer/vertaler Atti Bahadori werp ik een blik achter de façade die we dagelijks krijgen voorgespiegeld door de media, alsof het allemaal zielige en desperate mensen zijn. Dat valt in de praktijk reuze mee. Recente oorlogsslachtoffers zie je niet. Nagenoeg alle migranten zetten weloverwogen de stap en nemen de risico’s voor lief.
Wat mij opvalt is dat de illegale migratie verschillende varianten kent. Zo zijn er de reizigers die het op eigen houtje proberen. Zoals Salman (29), een bouwvakker uit Afghanistan die ik ontmoet in de stad Çeşme dat tegenover het Griekse eiland Chios ligt. Hij verblijft aan de winderige kust tussen de bosjes met een groep mannen, vrouwen en kinderen. De werkloosheid en de anarchie in Afghanistan vormen zijn reden voor de verhuisplannen naar Europa. Zittend op een rots met uitzicht op zee neemt hij de situatie in ogenschouw. Harde wind, die witte kuiven op het lichtblauwe water veroorzaakt en een dobberende patrouillevaartuig in de verte maken vandaag een tocht niet mogelijk. Ergens in het struikgewas ligt zijn rubberboot. “Het is een boot van zes meter. Die biedt plaats aan zo’n 20 mensen.”
Als ik vraag naar de prijs antwoordt hij: “Met buitenboordmotor 4500 euro.” Dat komt neer op zo’n 225 euro per persoon. Dat lijkt goedkoop, maar pratend vallen toch de risico’s op. Onafhankelijke reizigers kennen de lokale situatie niet en steken van wal daar waar de kust rotsachtig is, met kans op lekkage van de rubberboot. Ook varen ze soms recht in de handen van Turkse patrouilleboten omdat ze de contacten missen die hen op de hoogte stellen van de vaarplannen en werkschema’s van de kustwacht.
Salman wijst naar de punt van het schiereiland waar de stad Çeşme ligt: “Dat is het territorium van de maffia. Als wij daar terechtkomen snijden ze onze neus en oren af. Zij hebben hun connecties met Turkse politie.”
Salman duidelijk niet. Hij is al zo vaak opgepakt en tegen betaling losgelaten dat hij en zijn groep brood met uien eten.
De bootroute van Turkije naar de eilanden in de Egeïsche Zee is in zwang geraakt sinds de Grieken in 2012 een ruim tien kilometer lang hek plaatsten langs de grens met Turkije, waar de rivier Evros niet een natuurlijke barrière vormt.
In 2014 staken, volgens cijfers van het Europese grensbewakingsagentschap Frontex, zo’n 50.830 van wal. De eerste acht maanden van 2015 naar schatting al zo’n 160.000. De laatste week van augustus boekte een absoluut record van 23.000, bijna net zoveel mensen als in heel 2013. Zonder maatregelen kan je ook rekenen op het duizelingwekkende aantal van een half miljoen in 2016. De smokkelinfrastructuur lijkt er klaar voor.
Vanaf het terras van restaurant OZ pansiyon in het dorp Behramkale zijn twee directe professionele smokkellijnen richting het Griekse eiland Lesbos te zien. Hier, pal naast de Griekse ruïnes van Assos, vertrekken overdag en ‘s nachts zwarte rubberboten volgeladen met migranten gehuld in oranje zwemvesten. De afvaart is altijd van exact dezelfde locaties, zo’n honderd meter brede kustlijn.
De dagelijkse stroom doet serieus denken aan een lijndienst. De constatering van PvdA-leider Diederik Samsom in het tv-programma Brandpunt dat “alle politici die zeggen ‘je kunt de grenzen sluiten, je kunt de asielstroom stoppen’, verkopen praatjes aan de kiezer” lijkt hiermee gelogenstraft.
Het tegenhouden wordt nauwelijks geprobeerd, leert lokaal onderzoek en gesprekken met tientallen bootmigranten. Permanente patrouilles voor de vertrekpunten zouden de stroom kunnen stoppen, of in ieder geval sterk reduceren. Uitwijken door de maffia naar andere vertrekpunten is door de stroming en de rotsige kust niet altijd mogelijk. Nu zie je dat smokkelboten onder de neus van de Turkse patrouilleschepen varen. Maar de helft van de tijd is er zelfs geen enkele controle.
Twee Syriërs misten net hun boot. “We wilden nog een fles water kopen”, zegt er één. Morgen is er een herkansing. “Ben je niet bang dat je wordt gepakt?”, vraag ik.
Hij schudt van nee. “Tot drie uur deze nacht zijn er geen patrouilles.”
‘Hoe weet je dat?’
“Dat is ons verteld.”
De prijs voor een goed georganiseerde tocht van het Turkse vasteland naar een Grieks eiland varieert van zo’n 1000 euro voor een kleine en dus instabiele boot, tot ruim 2000 euro voor een betrouwbare boot. Comfort heeft zo zijn prijs. De grootste oppompbare boot is zo’n elf meter lang en kan zo’n 45 mensen in een tocht overzetten.
De betaling voor een plek op zo’n smokkelboot vindt bij de georganiseerde smokkelbendes plaats via een derde persoon. De migrant maakt een afspraak met een bendeleider in Istanboel of Izmir en veelal een landgenoot omdat ze die meer vertrouwen. De migrant geeft het geld af met de garantie dat de bende, die op zijn beurt verweven is met de Turkse onderwereld, pas het bedrag krijgt als hij is aangekomen in Griekenland. Die boodschap vindt telefonisch plaats.
De zaak is goed doortimmerd. De slimmerik die denkt: “Ik bel niet, zo houd ik mijn geld”, moet dat persoonlijk binnen drie dagen weer ophalen als daarom wordt gevraagd, anders ontvangt de maffia het bedrag alsnog.
Voordeel voor de klant is dat de overtocht is gegarandeerd. Wordt de boot gekaapt door de politie, wat door goede contacten met de politie en marine zelden gebeurt, dan krijgt de migrant een herkansing. Dit is om verraad aan de politie te voorkomen.
Naar mijn schatting maakt zo’n driekwart van alle migranten gebruik van de maffia.
Bij het aanschouwen van het kat- en muisspel vraag ik me ook af wat de grenscontrole van Frontex voorstelt. Het budget voor bewaking van de Middellandse Zee in 2015 bedraagt een slordige 142 miljoen euro. Niemand kan mij duidelijk maken wat er precies met het geld gebeurt. Van bewaking lijkt in ieder geval geen sprake. Ook niet van de vervolging van smokkelaars.
Iedere bootganger heeft het telefoonnummer van een of meerdere ‘ghachaghchi’. Afluisteren en arresteren moet een makkie zijn, maar dat gebeurt niet, ook niet bij de handlangers op de Griekse eilanden die de bootbewegingen van de andere zijde volgen.
De 26 Europese Navo-landen bezitten gezamenlijk honderden marineboten, maar blijkbaar niet om deze grens te bewaken. Ook niet tegen de infiltratie van ISIS-aanhangers. Het enige wat Frontex doet is boatpeople aan boord nemen en afzetten op Griekse bodem. Teruggestuurd naar het vreedzame Turkije wordt niemand. Wat misschien ook terecht is; je weet immers nooit wie aan boord is. Maar van permanente bewaking door Frontex, om zo de stroom asielzoekers af te zwakken, lijkt aan de kust voor de Griekse eilanden geen sprake.
Het grote doorgangskamp voor de duizenden die wekelijks naar Lesbos reizen ligt op het einde van een onverhard pad bezaaid met kleding, lege flessen en achtergelaten koffers. Iedere paar uur worden kleine groepen, Syriërs, Afghanen, Pakistanen, Irakezen of Afrikanen per busjes of kleine vrachtwagens afgezet. Ze werpen hun spullen verpakt in vuilniszakken over de schouder en lopen een kilometer tot geroezemoes, als bij een zwembad met spelende kinderen, de schuilplaats half verscholen onder bomen aangeeft. Hier begint het grote wachten in de schaduw van struiken en bomen naast de opgepompte rubberen boten en zware buitenboordmotoren. Dit is het domein van de georganiseerde maffia, een goed geoliede machine.
Mohammed (27) was politieagent in Baghdad. In plaats van zijn land te beschermen tegen ISIS smeerde hij ‘m, vertelt hij terwijl hij mij het kamp toont. “Er is geen toekomst in Irak. Bij iedere auto die ik passeerde, was ik bang dat die zou exploderen.”
Omdat zijn moeder Koerdisch is, verbleef hij enige tijd in Noord-Irak. “Ik probeer mijn geluk nu in Europa.”
Onder een boom bivakkeert Shamil, 36 jaar en leraar uit Mosul, met drie kinderen, inclusief een vier maanden oude baby die lijdt aan diarree. De moeder beklaagt zich: “Als ik deze ellende van te voren had geweten was ik nooit vertrokken.”
Bij het tweede grote kampement aan de andere zijde van het dorp Behramkale en eveneens verscholen in de bosjes klinkt als ik binnenstap de korte sirene van de Turkse ‘Jandarma‘. Als hazen zoeken jongens een schuilplaats hogerop de heuvel. Dit tweede kamp is niet zo goed georganiseerd als het eerste. Het is hier meer wild-west. Waarschijnlijk omdat de Koerdische maffia hier de lakens uitdeelt. “Ze lopen met geweren en pistolen”, zegt een jonge Afghaan. Negen dagen eerder werd een Syriër doodgeschoten bij een ruzie. De politie heeft het lijk later opgehaald.
Afghanen vertellen over de verdrinking van twee baby’s, de laatste een dag eerder, bij het omslaan van een boot. Een Afghaan in wit T-shirt is driemaal gepakt door Turkse patrouilleboten. “Ze cirkelden een paar maal hard rond, zodat de rubberboot door de golven water maakt en omslaat. Dan laten ze je een tijdje dobberen en halen ze je aan boord, brengen je naar Istanbul en laten je na een dag weer vrij. Kun je weer een ticket kopen naar hier.”
Een plaatselijke hotelmedewerker heeft zelf 20 jaar bij de politie gewerkt en ziet het tafereel dagelijks. Hij wrijft betekenisvol met z’n duim over zijn wijsvinger. “Wie betaalt mag door.”
Zijn opmerking kan ik niet controleren maar opvallend is het wel dat de grote boten allemaal doorvaren en slechts een enkele kleine boot niet.
Naast het eigen initiatief en maffia is er een derde weg, namelijk om met een kleine handelaar in zee te gaan. De prijzen liggen lager, maar het risico hoger; je moet namelijk zelf veel doen. Het is niet instappen en vertrekken.
Langs de kustweg tussen Turgutreis en Akyarlar, in de buurt van de bekende badplaats Bodrum, lopen drie migranten. Ze zijn makkelijk herkenbaar aan hun rugzakken. Het zijn de Iraniërs. Heshmatolh van 49 jaar taxichauffeur, Mesam (24) en Iman (38), beiden kapper. Ze willen een boot kopen maar weten niet hoe en waar. Ik vraag of ik me kan aansluiten. Ze gaan akkoord.
In een supermarkt ontmoeten we Ali, een Iraanse Koerd met de traditionele pofbroek. Bij de begroeting draait hij met z’n ogen. Hij is knetterstoned. “Ik kan een tweede boot regelen”, zegt hij. We spreken die avond af onder een boom in ruw terrein met uitzicht op de vuurtoren. Hier is de afstand tot het Griekse Kos zo’n zeven kilometer. Ali wil geld zien. Wij eerst de boot. Opgepompt, zodat we zeker zijn dat er geen lek in zit. Hij loopt boos weg en laat telefonisch weten dat er geen motor is en dat we toch niet kunnen afreizen.
Achter ons rennen Pakistanen gehuld in reddingsvesten, een rubberboot op de schouders geladen, de asfaltweg over, het korte strand op. Binnen enkele seconden verdwijnen ze op de pikzwarte zee. Deze nacht vertrekken tientallen boten van dit strand. Waaronder één met de 3-jarige Aylan Kurdi aan boord die samen met elf anderen verdrinkt. De zee is niet ruw, maar de boten, veelal van plastic, zijn erg instabiel en slaan makkelijk om als ze in het duister op elkaar botsten. De kinderen dragen geen reddingsvesten.
Een plek op zo’n boot kost gauw duizend euro, maar de 16,50 Turkse ponden (omgerekend vijf euro) voor een eenvoudig kinderreddingsvest en te koop in de supermarkt driehonderd meter verderop was blijkbaar te veel.
Twee dagen later werpen sympathisanten een krans met rode bloemen in het zeewater bij het noodlottige vertrekpunt. Zijn vader, die de ramp heeft overleefd, begraaft de kleuter, met diens broertje en echtgenote, hetzelfde moment in de Syrisch/Turkse grensstad Kobani. De woonplaats waar zij een jaar eerder uit vluchtten blijkt nu in de praktijk veiliger dan de Middellandse Zee.
Onderwijl bezoek ik de Nederlander René Tiemesse (52) die erg begaan is met het lot van de bootvluchtelingen. Vanaf het achterdek van zijn 18,5 meter lange jacht in de haven van Bitez verwijt de voormalige fabrikant en zeezeiler dat ‘politiek fucking Den Haag’ niks doet aan de oplossing. “Zeg dan net als Wilders dat je ze niet wilt!”
Op de oever zien we mensen met tassen voedsel en flessen drinkwater sjouwen. Tiemesse wijst naar een rotspunt in zee, het is één van de vertrekpunten naar Kos. “Ik kan ze naar de overkant brengen, zo’n tweehonderd asielzoekers in een keer. Persoonlijk zou ik er voor willen zitten.”
‘Waarom doe je dat niet?’, vraag ik.
“Ik heb twaalf man personeel en een vrouw die dat niet leuk vindt.”
Vluchtelingen vragen hem wel eens of ze een van z’n drie schuiten kunnen kopen, maar ook dat doet hij niet. Krijgt hij namelijk last met de Turkse autoriteiten. Ik zeg tegen hem dat hij praat zoals de meeste BN’ers: grote mond maar als het op daden aankomt geven die niet thuis. De zeezeiler kijkt me vanonder zijn pet woest aan. “Als je kleiner was, had ik je knal voor je harses gegeven.”
Ik reageer koeltjes: ‘Wat let je?’
Hij schokt met zijn schouders en zegt dan eerlijk: “Ach. Ik ben ook maar een grote klootzak. Ik voel me een lul dat ik niet meer doe.”
Onze betrokken landgenoot zucht nog eens diep en vraagt dan: “Jij nog een glas bier?”
‘Lijkt me lekker.’
De Iraniërs besluiten zelf een boot te kopen samen met landgenoten die al langer in de buurt wonen. In de stad Turgutreis weten ze een verkoper die een boot aanprijst voor 2500 euro inclusief een tweedehands benzinebuitenboordmotor. “Elektrische motoren scheiden er halverwege mee uit, de rest moet je peddelen.”
Wij hebben daar wel oren naar en plaatsen de order.
Inmiddels betekent het westerse strandleven met badende mensen voor sommige groepsleden een heuse cultuurshock. Als een vrouw in bikini langs loopt zegt Iman: “Ik zal nooit toelaten dat mijn dochter zo bloot loopt.”
Waarop fixer Atti, ooit zelf Iraans vluchtelinge, reageert met: “Waarom kom je hier? Blijf dan in Iran!”
Volgens Atti ligt Iman in scheiding en eist zijn echtgenote de ‘mehriye‘, de garantstelling van het huwelijkscontract. “Dat geld heeft hij niet, daarom vlucht hij naar Europa.”
Ook van deze groep is eigenlijk niemand gevlucht voor direct oorlogsgevaar. Wel heeft één een politieagent in elkaar geslagen, omdat die zijn dochter heeft verkracht, en de ander lijkt latent homo. De volgende dag wordt Iman, omdat hij altijd geld leent en nooit terugbetaalt, definitief uit de groep gegooid. ‘Zal hij ons niet verraadden aan de Turkse politie?’, vraag ik bezorgd. Maar de andere mannen van de groep verzekeren dat ze hem in dat geval aan stukken zullen snijden.
Iedereen slaapt in een hotel met zwembad dus de contanten slinken snel. Ze willen oversteken voordat ze platzak zijn. Atti zegt: “Ze denken serieus dat alles in Europa gratis is. Dat er een bus wacht die ze overal naar toe brengt.” Eén pakt zijn paspoort in om het terug te sturen naar Iran. Het opgeven van een valse identiteit blijkt standaard bij asielzoekers zonder een goed vluchtverhaal.
De buitenboordmotor is getest en in orde bevonden. Alleen heeft de levering van de boot, door de enorme vraag, vertraging opgelopen. “Hij moet uit Istanbul komen”, vertelt de winkelier in het centrum. Als vertrekpunt wordt een stukje strand uitgekozen, niet ver van ons hotel, en door bomen vanaf de openbare weg moeilijk te zien. Maar hoe krijgen we de boot en de motor op die plek? Taxichauffeurs weigeren de lading want bij controle worden ze aangeklaagd als smokkelaar en dat betekent zwaar dokken. Uiteindelijk arriveert alles in porties midden in de nacht. Twee jonge Iraniërs die mij eerder vol trots vertelden dat ze al maandenlang ‘s nachts boten vaarklaar maken, prutsen nu uren in het pikkedonker. De blaasbalg maakt bovendien een kolereherrie.
De rood/blauwe zwaailichten van de ‘Jandarme‘ laten ons ieder half uur in de struiken duiken. Net als een groot zoeklicht dat vanaf een langsvarend Turks patrouillevaartuig het strand afspeurt op vertrekkende smokkelboten. Na de wereldwijde aandacht van de tragische verdrinking van twaalf mensen, een paar dagen eerder, is de controle verscherpt. Dus het kan wél.
Terwijl ik fluister maken de medereizigers om het meest onbenullige hardop ruzie. Zelf zie ik me al in een Turkse cel brommen. Maar voilà: tegen 03.00 uur is de boot vaarklaar. Dan blijken de zwemvesten die verscholen lagen onder wat struiken te zijn gestolen. “Ali Baba’s”, verklaart een Iraniër. Ook het vest voor het meevarende vijfjarige meisje Awa, die de uren voor vertrek onder struiken op plastic lappen slaapt, is weg. Gelukkig had ik een kindermaat meegenomen om mijn rugzak drijfbaar te houden.
Even wachten tot de kustweg rustig is en met twee rukken draait de buitenboordmotor. De eerste hindernis, een Turkse patrouilleboot, passeren we door schuin weg te varen. Daardoor komen we ook in de stroming die ons naar Kos voert. De golven zijn niet hoog. En als de Iraniërs niet zoveel bagage hadden meegenomen en de winkelier niet had gelogen over het vermogen van de motor, hadden we de overtocht in een half uur kunnen klaren. Nu dansen we twee uur op de deining. Als we halverwege zijn worden de eerste kreten geslaakt. “Halleluja”, zegt vrouw Farida. Ze is sjiitische, maar bekeerd tot het christendom. Of dat een asielexcuus is kan ik onmogelijk controleren.
Vanaf een bergrug op Kos zien we rode lampen opflitsen die de waterengte tussen Turkije en Griekenland afstruinen op vaarbewegingen. Op afstand zien we de donkere silhouetten van vaartuigen maar niemand lijkt in ons bootje geïnteresseerd. Totdat plots uit het niets een speedboot van de Griekse kustwacht langs scheert, ronddraait en tot driemaal toe bijna ons bootje omver kiept. Ternauwernood weten we met uitgestrekte armen tegen de romp een botsing te voorkomen.
Er wordt geschreeuwd dat we aan boord moeten komen. Ook het bootje en de motor gaan mee. Eerst lijkt het of we worden teruggevaren naar Turkije en ik zie de bedrukte gezichten van mijn medepassagiers. Maar in een bocht varen we in de richting van de haven van Kos. Aan de kade kijken Griekse autoriteiten en ambtenaren van Frontex vreemd van mij op. “Are you crazy?“, vraagt een Griekse agent. ‘Het is mijn werk’, pareer ik, ‘en ik doe mijn werk wél goed’.
Terwijl mijn reisgenoten na een snelle scan over hun identiteit de stad in kunnen, op zoek naar een tijdelijk pension totdat hun papieren klaar zijn om verder te reizen, word ik naar de havenautoriteiten vervoerd en ondervraagd. Of ik de naam weet van de smokkelaar? En: “Weet u van Turkse autoriteiten achter de smokkel?”
Mijn camera moet ik inleveren. Mijn paspoort wordt ingenomen wegens illegale binnenkomst. Een dag later zal de Officier van Justitie bepalen dat ik 400 euro boete krijg, mede omdat ik het patrouillevaartuig filmde met een GoPro. Waarom een EU-onderdaan een boete krijgt en de 35.000 bootmigranten die Kos dit jaar zijn binnengekomen niet, is mij een raadsel. Maar misschien houden ook de Grieken niet van pottenkijkers.
Inmiddels puilt de stad Kos uit van de migranten. Ze slapen in het centrum in tenten. De situatie is chaotischer dan een maand eerder, constateer ik. Net als op Lesbos breken ook hier regelmatig gevechten tussen gefrustreerde migranten uit.
De Europese Unie kijkt radeloos toe, de Brusselse maatregelen brengen geen oplossing. Met de ervaring in West-Turkije in het achterhoofd vrees ik dat het ergste nog moet komen.
Lees ook: Calais is cynisch dieptepunt van Europese vluchtelingenaanpak
Lees ook: Niemand is naar Kos gevlucht omdat zijn of haar leven gevaar liep
Donderdag bij PowNed, NPO3 om 21.10 uur: De exclusieve videobeelden.
Betaal mee aan het belangrijke en nuttige journalistieke werk van Arnold Karskens en doneer via crowdfundsite Yournalism.nl!
