“Inventing tradition”, zouden sociale wetenschappers het noemen: het fenomeen om “een traditie” te starten en te doen alsof die een heel natuurlijk onderdeel van de cultuur en geschiedenis is. Onder de vorige voorzitter van de Europese Commissie Manuel Barroso startte zo’n traditie: de “State of the Union”. Hier blijkt meteen wat de doelstelling van dit initiatief is: misleiding van burgers die denken dat dit een hele belangrijke politieke speech is. Die burgers hebben gelijk: in de VS stelt de “State of the Union” ook echt wat voor. In de EU ook, waar deze “traditie” wordt opgedrongen.
Het doel van deze speech lijkt vooral om een Europees politiek moment te creëren om de media te halen. Daarvoor moet de huidige Commissievoorzitter Juncker een interessant verhaal hebben. In de “State of the Union” kondigt hij daarom de agenda van de Europese Commissie aan. Juncker doet deze ochtend veel moeite om te laten zien dat dit niet zomaar voorstellen zijn, maar dat ze een democratisch karakter hebben. Hier gaat het al meteen mis: burgers hebben nooit op Juncker gestemd al suggereert hij het omgekeerde.
De agenda van de Europese Commissie is eenvoudig samen te vatten: er komt de komende jaren “meer Europa.” Gezien de ontwikkeling van het Europees beleid in de afgelopen decennia kan dat nauwelijks een verrassing zijn. Het aantal voorstellen van Juncker is enorm groot. Zo groot dat hij grapt dat hij altijd te lang aan het woord is, maar dat hij ook daadwerkelijk ruim een half uur langer praat dan gepland en dat hij dan naar eigen zeggen delen van de speech heeft overgeslagen.
Juncker wil vluchtelingen opvangen en we moeten trots zijn dat we dat doen. De vluchtelingen zullen blijven komen en muren zullen hen niet tegenhouden. Er is geen ander alternatief dan een EU-systeem waarbij vluchtelingen verplicht worden gespreid en de buitengrenzen gezamenlijk worden beheerd. De normen hoe we met vluchtelingen om moeten gaan zijn gemeenschappelijk. Migratie is geen probleem maar een bron van talent, meldt Juncker. Eigenlijk zegt hij dat dit een geheel Europees beleidsterrein moet worden.
Maar dan is Juncker pas op de helft. Er moet meer Europees buitenlandbeleid komen, meer EU-ontwikkelingshulp, meer EU-geld om de Griekse economie aan te zwengelen, een economische EU-regering, een EU-schatkist, een EU-depositogarantiestelsel, EU-geld voor de Oekraïne, meer EU-inspanningen voor het klimaat en meer sociaal beleid. En dit dus allemaal uitgesproken door een “democratisch gekozen” Commissievoorzitter voor een Europees Parlement dat de handen blauw klapt. “Afspraken moeten door de lidstaten worden uitgevoerd!” roept Juncker.
Dat deze speech plaatsvindt in het Europees Parlement is niet toevallig: dit is immers het enige orgaan van de EU wat door burgers is gekozen en wat in theorie ook democratische legitimiteit heeft. Toch zien we hier direct dat de verhouding tussen de Europese Commissie en het Europees Parlement niet gelijk is aan die tussen Tweede Kamer en regering. Het Europees Parlement klapt voor ongeveer alle voorstellen van Juncker en met een eensgezindheid die je in geen enkel ander parlement aantreft. Controle op de macht is hier hooguit halfslachtig.
Juncker wil “niet alles politiseren”, maar deze speech is zeer politiek. De setting moet suggereren dat dit het Europa van burgers is en dat de stem van de burgers hier wordt gehoord. Maar die stem is eenzijdig: de meeste burgers hebben nooit op dit parlement gestemd en de eurokritische minderheid is zo klein dat ze niet boven het geklap van de rest uitkomen. Met uitzondering van Nigel Farage die Juncker een aantal keer onderbreekt. Maar aangezien dat zonder microfoon gebeurt en de vertaler deze opmerkingen niet meeneemt, hoeft niemand zich echt aan hem te storen.
De EU neemt verantwoordelijkheid, horen we Juncker in allerlei formuleringen zeggen. Maar hier zit precies de crux. Als de Tweede Kamer verantwoordelijkheid neemt, controleren ze ook of het echt gebeurt. In de EU zegt men verantwoordelijkheid te nemen en draagt vervolgens lidstaten op allerlei dingen te doen. Waar bijvoorbeeld PvdA-Tweede Kamerleden regelmatig worden aangesproken op de beslissingen waarvoor ze verantwoordelijkheid namen, zal dit Europarlementariërs – of ze nou eurokritisch of eurofiel zijn – niet snel gebeuren.
“Laten we doorgaan!” zegt Juncker bij zijn afsluiting. Applaus.
