Er is geen thema waarbij de emoties zo snel zo hoog oplopen als Israël. Dat merkt Markha Valenta, de moderator die de VU maandagmiddag heeft ingehuurd om een debat te leiden over een mogelijke academische boycot van de VU tegen Israël. Dit thema deed al eerder veel stof opwaaien. Er is een studentenorganisatie ontstaan – Studenten voor Rechtvaardigheid in Palestina (SRP) – die eist dat de VU deze boycot instelt. De VU wilde eerder geen debat van SRP toestaan en de organisatie werd verjaagd naar een obscuur zaaltje elders in Amsterdam.
Later mocht SRP wel een lezing aan de VU organiseren met wetenschapper Robert Soeterik, maar er kwam nooit een echt debat. Deze maandagmiddag is dat anders: er vindt een debat plaats in het VU-auditorium als een soort coproductie van de VU en SRP. Hier zien we direct de eerste aanwijzing dat de studenten iets in gang hebben gezet: zij zijn na aanvankelijke strubbelingen geaccepteerd als gesprekspartners. We leren vandaag dat dat vergaande consequenties kan hebben.
Debatleider Valenta wil het publiek wijzen op de voorgeschiedenis van deze discussie en de verschillende standpunten over Israël en Palestina. Zij doceert dat we het over veel van deze zaken niet eens gaan worden maar “dat we alleen vooruit kunnen komen als we naar elkaar luisteren.” Valenta hoopt op een debat over de academische vrijheid en de grenzen daarvan. Is een VU-boycot van Israël een goed plan?
Enkele bobo’s trappen af met een statement. Eerst is de decaan van rechten aan de beurt. Elles van Sliedregt vertelt dat er in Israël academische vrijheid bestaat, maar in Palestina niet. Wetenschappers kunnen in Israël zeggen dat het land de internationale rechtsorde schendt. Alleen in zeer extreme situaties moet volgens Van Sliedregt een boycot worden overwogen. Het schenden van mensenrechten is daarvoor niet voldoende, want er zijn voorbeelden dat academische uitwisseling de mensenrechten verbetert, doceert Van Sliedregt ons.
Decaan Karen van Oudenhoven van sociale wetenschappen prijst de lezing van Robert Soeterik die eerder door SRP werd georganiseerd. De zaal en Soeterik waren het weliswaar politiek met elkaar eens, maar “dat verhinderde niet dat er nuance was”. Vrijheid betekent “ruimte geven aan een ander” en het is niet de bedoeling anderen te kwetsen. Wat er genuanceerd was aan het eenzijdige verhaal van Soeterik wordt niet helder, net als de vraag of deze discussie niet beledigend kan zijn voor velen die Israël een warm hart toedragen.
In het panel maken we kennis van Thomas van Beersum, voorzitter van SRP, die van leer trekt tegen Israël waar men zich volgens hem schuldig maakt aan genocide. In hoog tempo komen ook apartheid en kolonialisme langs. Een tweede student – Robin Toorneman – vraagt zich af of de SRP-terminologie helpt om mensen de ernst van de situatie in Palestina te laten inzien. Toorneman wordt nog net niet uitgejouwd, maar het is duidelijk dat zijn mening de verkeerde is. Ruimte voor debat, nietwaar? En dat terwijl hij door een studiereis – die SRP wil afschaffen – meer oog kreeg voor de Palestijnse zaak.
Toorneman meldt nog dat hij bij een Islamitische studentenvereniging hoorde dat de Profeet dialoog voorstond. Ook dat wil niemand in deze zaal horen.
De buitenstaander zou denken dat de wetenschap gaat over feiten en niet over moraal. Maar niets blijkt minder waar. UvA-wetenschapper Paul Aarts denkt dat een boycot van Israël werkt, want dat middel werkt in een democratie goed. “Israël is alleen een democratie voor de Joden”, voegt hij toe. Hij komt met de suggestie dat als mensen beter zouden weten wat er in Palestina aan de hand is, ze ook voor een boycot zouden zijn. Een toeschouwer meldt gelukkig nog even dat als je het niet met SRP eens bent, “je je huiswerk niet hebt gedaan”.
Wim Janse – de decaan van godsgeleerdheid – zegt dat het beter is in gesprek te blijven dan een boycot te starten. Maar in deze zaal heeft men geen zin in dialoog. Meerdere toeschouwers merken op dat tientallen jaren praten niets heeft opgeleverd. Israëlische universiteiten zouden een belangrijke bijdrage leveren aan het regime en dus moeten die instellingen geboycot worden. Dat geldt niet voor de wetenschappers die er werken. Wat de universiteiten zonder wetenschappers zijn behalve gebouwen wordt niet besproken. Wat de concrete opbrengst van de boycot zou zijn ook niet.
Ook de vraag waarom VU-wetenschappers niet zelf mogen bepalen of ze samen willen werken met Israël komt niet aan bod.
Zo ontwijkt dit debat de belangrijkste vragen: wat zou een boycot concreet opleveren voor de Palestijnen, hoe verhoudt zich dat tot de academische vrijheid en waarom is het een functie van de VU om een boycot in te stellen? Er wordt impliciet wel antwoord gegeven op die laatste vraag. Het antwoord is dat de aanwezigen massaal de universiteit veel belangrijker maken dan zij is. De VU kan de situatie van de Palestijnen niet echt veranderen. Student Toorneman is de enige die dat terecht opmerkt en dat komt hem vanzelfsprekend op gejoel te staan.
“Er moet wel echt wat aan de hand zijn om een boycot in te stellen”, weet VU-bestuursvoorzitter Jaap Winter in zijn afsluiting te melden. Hij verontschuldigt zich meteen voor die woorden. In deze zaal negeert iedereen het feit dat misdaden aan beide zijden van het conflict voorkomen. Dat inzicht valt duidelijk buiten de consensus aan de VU. Winter weet nog wel te melden dat de VU gaat nadenken over dialoog met Israëlische universiteiten.
Zo zien we dat geschreeuw – “Israël is een land dat genocide pleegt” – bij de VU wel degelijk vruchten afwerpt.
