Onlangs veroorzaakte het bericht dat politieposten in Uruzgan werd ingenomen door de Taliban grote ophef in Nederland. Militairen vroegen zich of hun inspanningen en opofferingen tevergeefs waren geweest. Hier en daar werd de suggestie gewekt dat we er langer hadden moeten blijven. Het is het westen in veertien jaar niet gelukt de Taliban te verslaan omdat de onderliggende oorzaken van conflicten in Afghanistan niet werden erkend.
De beste kans op een vredesakkoord werd gemist in 2001 na de val van de Taliban, toen de verliezers niet werden uitgenodigd om aan de onderhandelingstafel plaats te nemen. Dat leidde er toe dat de Taliban haar toevlucht nam tot een guerrilla-tactiek van zelfmoordaanslagen tegen de buitenlandse ‘bezetters’, de regering en de bevolking.
De voormalige president Hamid Karzai slaagde er niet in het vredesproces op gang te brengen. Ook de VS ondernamen diverse pogingen. Een complicerende factor is dat de Taliban geen eensgezinde, centraal geleide organisatie meer is. Met China en Pakistan als bemiddelaars heeft de nieuwe president Ashraf Ghani de deur open weten te zetten voor vredesbesprekingen. Er zijn gesprekken gevoerd in China.
De VS hebben de Taliban van de terreurlijst afgehaald om een en ander te faciliteren. Desondanks zetten de moslimextremisten eerder dit jaar een grootschalig lente-offensief in met zelfmoordaanslagen in Kabul en aanvallen op politieposten en legerbases in diverse provincies.
Conservatieve krachten binnen het Pakistaanse leger en veiligheidsdienst bieden onderdak aan extremistische en terroristische groeperingen, waaronder de Taliban. Mogelijk zijn ze betrokken bij hun training en bewapening. De kernmacht zag met afgrijzen toe hoe Afghanistan na de bevrijding toenadering zocht tot aartsvijand India.
Pakistan ziet liever een streng islamitisch bewind dat hen vriendelijk gezind is in Afghanistan. De nieuwe Afghaanse regering heeft de banden met het buurland aangehaald. In ruil voor bepaalde politieke concessies heeft Pakistan beloofd strenger op te treden tegen terroristische organisaties binnen haar landsgrenzen.
Deze acties hebben voorlopig als gevolg dat de moslimstrijders zich verplaatsten naar het noorden van Afghanistan. Binnen Afghanistan zelf is er veel kritiek op Ghani, die te veel zou hebben toegegeven aan de eisen van Pakistan.
De voormalige Afghaanse president Karzai wantrouwde instituties en deed niets aan de opbouw van de nieuwe staat. Hij wist wel hoe hij het politieke spel in Afghanistan moest spelen. Zijn aanhangers en de politieke elite konden hun positie misbruiken om zich te verrijken. Bij verkiezingen werd op grote schaal gefraudeerd.
De invloed van de regering Karzai reikte daardoor tot ver in de provincie. Na het aftreden van Karzai ontstond een grote crisis bij de presidentsverkiezingen in 2014, omdat twee kandidaten allebei de zege claimden. Onderliggende etnische spanningen liepen dusdanig hoog op, dat het land rakelings langs de afgrond van een burgeroorlog ging.
De terreinwinst van de Taliban is een direct gevolg van de zwakte van de nieuwe Afghaanse eenheidsregering die, in tegenspraak met de naam, verre van eensgezind is. Ze kon pas na negen maanden een nieuwe minister van Defensie benoemen.
Krijgsheren die de coalitietroepen hielpen om de Taliban te verslaan werden aangesteld op belangrijke posities in de regering. Onder hen waren beruchte schenders van mensenrechten. Ontwapeningscampagnes hebben weinig succes gehad. Ver van de relatief veilige haven van Kabul blijven Afghanen gebukt gaan onder de tirannie van krijgsheren, milities en onderlinge stammenconflicten. Dat was nu juist waarom ze de komst van de Taliban ooit hadden verwelkomd.
Politici en ambtenaars maken hun handen vuil met fraude en het aannemen van smeergelden. De politie en het justitionele apparaat zijn door en door gecorrumpeerd. Corruptie ondermijnde niet alleen de geloofwaardigheid van de overheid, maar die van de hele westerse missie. Het is een reden voor de bevolking zich af te keren van de regering en zich te wenden tot de Taliban voor rechtsspraak.
Afghanistan is na veertien jaar westerse interventie nog steeds één van de armste landen ter wereld. Hulpverlening was ongecoördineerd, vaak niet afgestemd op lokale behoeften en soms ineffectief. Budgetten werden afgeroomd door corruptie. Ongelijkheid is toegenomen. De economie die door de aanwezigheid van de hulporganisaties en militaire contracten was opgebloeid, stortte in toen de westerse soldaten zich begonnen terug te trekken.
Een van de belangrijkste redenen dat de militaire missie faalde, was dat de jonge bevolking geen blijvend toekomstperspectief werd geboden. Armoede biedt een voedingsbodem voor de Taliban om nieuwe rekruten te winnen.
Het westen slaagde er niet in de opiumteelt uit te roeien. De boeren hebben geen redelijk alternatief om in hun levensonderhoud te voorzien. Er werden nauwelijks drugslaboratoria opgerold of grote handelaars gearresteerd. In 2014 bereikte de oogst een recordhoogte.
De Taliban financiert haar operaties met het heffen van belasting op de illegale handel. Conflicten in het zuiden van Afghanistan gaan vaak om de beheersing van de opiumteelt. Nu de hulpbronnen schaars zijn geworden intensiveert de strijd.
